Jan Klazes Elzinga (1882-1947)
Jan Klazes Elzinga is op 28 mei 1882 in Sumar geboren. Na 8 jaar lagere school gaat hij naar de ambachtsschool in Leeuwarden en haalt daar het diploma bankwerker. Op 16-jarige leeftijd bouwt hij van eenvoudig materiaal een miniatuur-zuivelfabriek compleet met centrifuges, karns en boterkneders. Ook maakt hij een eenvoudige miniatuur-zaagmolen, naar het voorbeeld van de molen die toen op de Burgumerdaam stond. Jan heeft een mystieke inslag en is een gelovig man. In Amsterdam ziet hij, tijdens een museumbezoek in 1901, een voorstelling van wassenbeelden van Salomo’s eerste rechtspraak: een Bijbels verhaal waarin koning Salomo moet oordelen over twee vrouwen die strijden om dezelfde baby. Het bezoek inspireert hem om hiervan een mechanisch kunstwerk te maken. Thuis in Sumar werkt hij vervolgens vier jaar lang aan de realisatie van zijn plan. Hij gebruikt hiervoor (afval)materiaal dat hij van een fietsenmaker en een smid krijgt, zoals stukjes metaal, fietsspaken, spijkers en klosjes. De houten beeldjes snijdt Jan zelf met een vlijmscherp mes. Thuis aan het Mounepaed kunnen mensen komen kijken. Er zijn dagen bij met meer dan 100 belangstellenden. In 1905 krijgt het mechaniek een plaats op een kunst- en nijverheidstentoonstelling in Leeuwarden. Koningin Wilhelmina en Prins Hendrik bezoeken deze tentoonstelling en tonen veel belangstelling voor de 35 minuten durende voorstelling van Salomo’s eerste rechtspraak. In de daarrop volgende jaren, zeker tot 1930, trekt Jan op gezette tijden met zijn mechaniek door heel Nederland. Belangstellenden kunnen op een tentoonstelling of in een café tegen betaling een voorstelling bijwonen. Als de belangstelling ervoor afneemt, legt Jan zich meer en meer toe op het repareren van uurwerken. Tijdens zijn carrière als uitvinder fabriceert Jan ook nog een "automatische bladomslaander" (voor bladmuziek) en een mechaniek om "tegen de wind in te zeilen". Via Oentsjerk en Huizum (Leeuwarden) gaat Jan met zijn gezin ten slotte wonen in Wirdum (Frl.) waar hij op 16 juni 1947 op 65-jarige leeftijd overlijdt. In 1959 krijgt het kunstwerk een plaats in het Planetarium in Franeker, later in It Coopmanshûs in dezelfde stad. In 1977/78 vindt een restauratie plaats van het kunstwerk, waarna het televisieprogramma "Van Gewest tot Gewest" er aandacht aan besteedt en daarbij het dan weer werkende kunstwerk laat zien. Momenteel staat het, helaas niet meer werkend, opgesteld in Museum Martena in Franker.
Colofon
Boekje: Jan K. Elzinga en zijn mechanisch kunstwerk Salomo’s eerste rechtspraak, door K. Elzinga
