Nederlandsche Thermomchemische Fabrieken (N.T.F.)
Op 18 februari 1925 richtte José Vigevéno de N.V. Nederlandsche Thermochemische Fabrieken (N.T.F.) op.
Voor dit destructiebedrijf had hij een chemicus nodig en hiervoor trok hij Hendrik Jacob Prins aan. Naar beide heren is later in Sumar een straat genoemd. Op de locatie waar in de jaren 1925/1926 de fabriek in Sumar werd gebouwd (tegenwoordig heet deze weg de Damsingel), was vanaf 1912 in een boerenplaats vleesfabriek ‘De Phenix’ gevestigd. Eigenaar hiervan was de in Leeuwarden wonende Charles Mozes Nijveen, net als Vigevéno van Joodse afkomst. Nijveen bezat in Leeuwarden ook nog een paardenslachterij. De fabriek werd op 15 april 1926 geopend. Sumar moest de eerste worden in een rij van destructiebedrijven in een landelijke opzet. Door de crisis van de 30er jaren van de vorige eeuw zijn deze ambitieuze plannen echter nooit verwezenlijkt.
In de Tweede Wereldoorlog namen Duitse bewindvoerders het destructiebedrijf over en lieten het in 1945 in een onttakelde toestand achter. Tijdens de oorlog overleed in Kamp Westerbork oprichter Vigevéno aan een hartaanval. Na de oorlog wijdde Prins al zijn energie aan de wederopbouw van het bedrijf. Prins overleed in 1958. Strengere milieunormen leidden er toe dat in de 90er jaren in de onmiddellijke omgeving van de fabriek een groot aantal woningen werden gesloopt. Vervangende nieuwbouw aan De Finne en De Jister gaf een aantal bewoners een nieuwe woonplek in het dorp. De N.T.F. investeerde veel in de reductie van de stankoverlast en met succes. Ook het feit dat het bedrijf na de MKZ-crisis van 2001 overgeschakelde van het verwerken van kadavers naar uitsluitend slachtafval, heeft er mede toe geleid dat in Sumar amper nog iets te merken is van de aanwezigheid van de Stjonkfabryk. In 1996 veranderde de naam van het bedrijf in Rendac. In 2003 opnieuw een naamsverandering. Sindsdien prijkt de bedrijfsnaam Sonac op de gevel. Net als de N.T.F. en de Rendac is ook de Sonac een belangrijke werkgever in Sumar en steunt het tal van initiatieven en verenigingen in het dorp.
Locatie
Damsingel 27-30 - 9262 N, Sumar
