Kanonfinsters út de categorie Monumintaal gebou

Orxma State  Oorspronkelijk stond hier een boerderij die in 1629 gekocht werd door Ruurd van Juckema. De boerderij werd in 1642 in opdracht van Homme van Camstra vervangen door een prachtig huis met hoven grachten en singels.  In 1830 wordt de state in opdracht van Van Sminia verkocht en in 1831 afgebroken. De prachtige hoven en singels werden bouwland en grasland. Van de afbraak stenen werd een armhuis gebouwd, dit arm en werkhuis werd in 1832 gesticht, het gebouw staat er nog. Er werden later 4 eensgezinds woningen van gemaakt. Dit gebouw werd eerst gebruikt voor het stallen van de paarden en wagens. Het wapen van de Camstra`s zat in de muur gemetseld van het Dienstencentrum van de huidige serviceflat Orxma State. Het wapen bestaat uit een kam en een ster en een rad die de naam Camstra moet uitbeelden. Om Orxma state ligt nog een gedeelte van de oude grachten. Een gedeelte van de serviceflat is in 2018 afgebroken. De wapen steen is door het Documentatie Centrum Menaam veiliggesteld en in 2023 terug geplaatst. Bronnen Tekst: Aantekeningen van J. Leemburg "Beschryvinge van de Heerlyckheydt van Frieslandt" door Chr. Schotanus (1664) "Tegenwoordige staat van Friesland" ca. 1780 "De historie gaat door het eigen dorp" van A. Algra (1955-1960) Website van Tresoar "Menaldumadeel, 2000 jaar leven in een Friese grietenij" door David Hartsema (1981) “Kroniek van het hedendaagse Friesland” van Dr. Wumkes “Skiednis fan Menameradiel” red. O. Santema en dr. Y.N. Ypma, 1972  Website van Menaldumdorp Orxma State  Oorspronkelijk stond hier een boerderij die in 1629 gekocht werd door Ruurd van Juckema. De boerderij werd in 1642 in opdracht van Homme van Camstra vervangen door een prachtig huis met hoven grachten en singels.  In 1830 wordt de state in opdracht van Van Sminia verkocht en in 1831 afgebroken. De prachtige hoven en singels werden bouwland en grasland. Van de afbraak stenen werd een armhuis gebouwd, dit arm en werkhuis werd in 1832 gesticht, het gebouw staat er nog. Er werden later 4 eensgezinds woningen van gemaakt. Dit gebouw werd eerst gebruikt voor het stallen van de paarden en wagens. Het wapen van de Camstra`s zat in de muur gemetseld van het Dienstencentrum van de huidige serviceflat Orxma State. Het wapen bestaat uit een kam en een ster en een rad die de naam Camstra moet uitbeelden. Om Orxma state ligt nog een gedeelte van de oude grachten. Het Dienstencentrum  is in 2018 afgebroken. De wapen steen is door het Documentatie Centrum Menaam veiliggesteld en is in 2023 terug geplaatst. Bronnen Tekst: Aantekeningen van J. Leemburg "Beschryvinge van de Heerlyckheydt van Frieslandt" door Chr. Schotanus (1664) "Tegenwoordige staat van Friesland" ca. 1780 "De historie gaat door het eigen dorp" van A. Algra (1955-1960) Website van Tresoar "Menaldumadeel, 2000 jaar leven in een Friese grietenij" door David Hartsema (1981) “Kroniek van het hedendaagse Friesland” van Dr. Wumkes “Skiednis fan Menameradiel” red. O. Santema en dr. Y.N. Ypma, 1972  Website van Menaldumdorp

Naast de kerk in Folsgare staat een boerderij die de “pastorieboerderij “ wordt genoemd. Tijdens de kerstening van Fryslân, zo rond het jaar 750, werden er steeds meer kerken gesticht. Bij de stichting van de kerk hoorde een pastoriehoeve / boerderij. Dit was reeds in 819 bepaald in een handvest van Lodewijk de Vrome. Hij bepaalde dat bij elke te bouwen kerk een hoeve in vol bedrijf moest zijn gelegen, ten behoeve van het onderhoud van de pastoor. Het onderhoud van het pastoriegebouw in het algemeen, evenals van de kerk en toren, werd uit de kerkgoederen (patroons goederen) bekostigd.  Vaak was de pastoor naast priester ook boer en zeker in Fryslân kwam het ook vaak voor dat hij een vrouw en kinderen had. In Folsgare ligt de pastorieboerderij naast de huidige kerk. In 1511 is hij 48 pondemaat groot, wat duidt op een welgestelde parochie. Het land dat bij de boerderij hoort, ligt in de Nieuwlander polder ten noorden van de hoeve en in latere tijd zal het land in het Marlân ten zuiden van de Tsjaerddyk er aan toegevoegd worden.  In 1511 is het land verdeeld in ‘Grasland, Hoijland en Saedland’. Het ‘Grasland’ ligt tussen de Tsjaerddyk en het Middelpad. ‘Het ‘Hoijland’ ten zuiden van de Tsjaerddyk in ‘die Meeren’ met een klein perceel ten noorden van het kerkhof. Het ‘Saedland’ ligt langs het Middelpad.  Het voorhuis van de pastorieboerderij zal gebouwd zijn omstreeks de 16e / 17e eeuw.  In het kerkarchief staat in het jaar 1746 de uitgaven post “Betaald voor onderhoud van huys van de Pastorije Zathe”. De schuur van de boerderij is volgens een gedenksteen in de muur herbouwd in 1873. In het kerkarchief wordt een opmerking gemaakt dat de eerder gebouwde schuur door brand zou zijn verwoest.

Pietje Hilbrands Boschma wennet fanôf har berte yn 1833 yn Folsgeare mar ferhuzet yn 1872 nei Easthim. Se fielt har dêr net thús en wol werom nei Folsgeare, Yn 1876 keapet se fan har jongste broer Jouke Hilbrands Boschma in stikje ûnbeboude grûn oan’e Tsjaerddyk mei kadaster nû 739.( letter Tsjaerddyk 32)  Se lit dêr in hûs bouwe en kin no wenje  yn in omjouwing dêr’t se opgroeid is en de minsken ken. Pietje Hilbrands trout yn 1880 mei Jan van Netten en it hûs oan’e Tsjaerddyk komt yn’e ferkeap. Rinke Douwes Reitsma keapet it hûs foar syn skoanmem Yke Ruurds Abma. Yke wennet oan’e Tsjaerddyk oant se stjert yn 1893. Nei it ferstjerren fan Yke Ruurds wurdt der boelskieding holden en komt it hûs yn it besit fan Rinke Douwes Reitsma. It hûs wurdt ferhierd, mar bliuwt yn eigendom fan de famylje Reitsma. Hinke Rinkes Reitsma en har man Albert Jans Twijnstra ervje it hûs yn 1903 en wolle it ferkeapje. Yn novimber 1904 keapet Rients Hiddes Frankena it hûs, mar it komt pas frij yn 1905.

Yn 1855 is Willem Sjerps Twijnstra 63 jier âld en 25 jier slachter yn Folsgeare. Hy is troud mei Japke Pieters Boomsma en harren bern binne hast allegearre it âlderlik hûs út. It wurdt tiid foar wat oars.   Se litte op’e ein fan’e  Tsjaerddyk, nêst de slachteri,j op harren eigen hiem in komelkerij bouwe mei romte foar fjouwer bisten. Willem Sjerps kin it no wat rêstiger oan dwaan mar hat dochs noch wat om hannen. Geertje, de jongste dochter, wennet by harren yn en wurdt mantelsoarchster. It wurdt in wenhûs mei in foar- en efterkeamer, in souder en in apart steande skuorre. De stâl is tsjin it wenhûs oan boud mei de doar nei de kowestâl oan’e dykskant. De ôffier fan’e stâl giet mei in buis ûnder de dyk troch en komt út yn’e sleat oan’e oare kant fan’e  Tsjaerddyk. Dizze sleat kriget yn it doarp al gau de bijnamme “Skytsleat”. Dizze is links op ‘e haadfoto te sjen. De komelkerij stiet op dizze foto efter de beam. De sleat rint lâns de dyk efter it tsjerkhûs en de timpel troch yn’e rjochting fan’e pastorij pleats.

Smid Hein Heinsius en syn frou Durkje Boersma ha it plan opfette om foar harren dochter Sytske en harren skoansoan Feike Damstra (zoon van Klaas Damstra en Klaaske de Boer) in komelkerij bouwe te litten. Hein Heinsius wol dêrfoar it stikje tsjerkelân keapje oan ‘e Tsjaerddyk, oan’e ein fan it doarp. Nei oerlis mei de tsjerkfâden kin hy it lân keapje mei in erfpacht foar ûnbeskate tiid fan jierliks 7 gûne. Yn 1905 hat de gemeente nije regels foar it bouwen en ferbouwen ynfierd. Hein Heinsius is de earste út Folsgeare dy’t yn maart 1905 in bou oanfraach yntsjinje moat foar it bouwen fan in hûs. Al daliks by de bou fan it hûs tsjinnet hy yn augustus 1905 ek in bou oanfraach yn foar in feestalling en in heaberch.  Feike en Sytske hierden in part fan’e buorkerij dêr’t no Siep van der Velde wennet ( Tsjaerddyk 44). Se ferhúzje yn 1906 mei harren trije bern nei it nije pân. Hjir wurde noch ris trije bern berne.

Douwe Lucas Elsinga (út Marsum) is skuonmakker yn Folsgeare. Yn 1846 trout hy mei Jeltje Pieters Bergsma. Hja is widdow fan Bokke Pieters Nettinga. Fan him learde hja it fak fan skuonmakker. Dêrneist wie se naaister. Jeltje hat twa lytse dochterkes, tegearre krije Douwe Lucas en Jeltje noch seis bern. De húshâlding wennet sûnt 1850 yn’e Tempel. Jeltje Pieters ferstjert yn 1860 en Douwe Lucas Elsinga trout opnij yn 1863 mei Tjitske Elzer. Hja is widdow fan Jurjen Sweering en nimt har jongste bern, Maaike en Hindrik, mei. Tegearre krije Douwe en Tjitske noch in soantsje dat mar 10 moanne âld wurde sil. Yn 1876 keapet Douwe Lucas in stikje grûn fan de tsjerkfâden. De grûn is in part fan it ‘Tsjerkepôltsje’ tsjin de tsjerke oer. Dit perseel wie nei de ôfbraak fan it pastoarshûs/pastory net beboud. Meidat de tsjerke fanwege de bou fan’e nije tsjerke ferlet fan jild hie, koe Douwe Lucas dêr in stikje fan keapje. Lykwols waard it ‘Tsjerpôltsje’ jierren letter ‘Piers pôltsje’ neamd. Pier Cnossen kaam om 1940 hinne te wenjen op Tsjaerddyk 38. Hy liet syn  stikmannich kij weidzje op dit stikje grûn. Douwe Lucas lit hjir yn 1876 in hûs bouwe troch syn buorman, timmerman Gerrit Monsma.  As it hûs klear is, ferhúzje Douwe en Tjitske mei de noch ynwenjende bern Akke Douwes en Hindrik Sweering, tegearre mei harren help yn’e húshâlding Akke Hendriks Ykema, nei harren nije hûs. 

Op 27 maaie 1781 is it in drokte fan belang op de pastorijpleats yn Folsgeare. It is dan ek in besûndere dei foar Folkert Feikes en Yfke Gerrits. Harren soan Feike Folkerts en harren dochter Yfke Folkerts sille hjoed tagelyk trouwe yn de tsjerke. De tsjinst sil ûnder lieding stean fan dûmny Petrus Wigeri, syn frou Catharina Gratiana Eelcoma komt ek mei.  Feike Folkerts trout mei Baukje Symons út Nijlân. Hja folgje Folkert Feikes op as boer en boerinne op de pastorijpleats. Harren bern Folkert 1783 (stoarn), Trijntje 1784, Yfke 1786, Folkert 1788, Siemen 1792 en Gerrit yn 1796 wurde hjir berne. Yn 1799/1800 komt in grutte buorkerij oan de Tsjaerddyk (nûmer 31) te keap. Nei it lang yn him omgean litten te hawwen, beslút Feike Folkerts de stap te weagjen  om boer te wurden op in eigen buorkerij. Yn 1811 nimt Feike Folkerts de namme van der Meer oan. Hy sil dizze namme keazen ha, om’t hy tsjin “de Meeren” oer wennet, wat no it Marlân  neamd wurdt. De bern wurde grut en fine harren eigen paad. Trijntje en Yfke trouwe mei de broers Rintje Jans en Douwe Jans Boschma. Folkert trout mei Aukje Terpstra en wurdt boer yn Nijlân. Siemen sil tegearre mei Gettje van der Goot buorkje op Pikesyl ûnder Abbegea. Feike Folkerts en Baukje Symens ha no allinne harren jongste soan Gerrit noch thús. Nei syn trouwen mei Riemke Klazes Bosma op 8 maaie 1824, jout Feike Folkerts it stjoer út hannen. Gerrit Feikes wurdt boer op de âlderlike buorkerij. It jier 1824 wurdt tryst ôfsletten as Gerrit syn mem Baukje Symens op 30 desimber ferstjert. Feike Folkerts is noch tsjûge fan de berte fan Klaas Gerrits op 5 april 1825. Hy ferstjert op 14 july 1825. It jonge pear stiet der yn koarte tiid allinne foar.

Yn de Folsgeasterhim steane yn de 15e /16e iuw yn it ferlingde fan de Ringdyk rjochting Folsgeare twa pleatsen, Scheender state en Dyckhuistera state. Scheender state wurdt fóar 1700 ôfbrutsen. De namme Scheender state giet letter oer nei Dyckhuistera state, dy’t dan dus Scheender state neamd wurdt. De âlde Middelseedyk rûn fan Tirns ôf rjochttroch lâns Folsgeare rjochting Easterbuorren. Yn in stoarmfloed ein 11e iuw is der in dyktrochbraak. De Grienedyk en de Brededyk wurde om it gat hinne oanlein. Op de resten fan’e dyk wurde letter de twa earder neamde pleatsen boud. De noardlike pleats hjit Scheender state nei de slinke dy’t yn de Middelsee ûntstien is. De súdlike pleats hjit Dyckhuistera state, om’t dizze boud is op de resten fan de Middelseedyk. Op de âlde Middelseedyk binne fan 1977 ôf de wenningen Ekersein 13, 15, 17, 19 en 21 boud. Scheender State Yn 1640 is de hear Nauta eigner fan Scheender State. Gerlse Douwes is brûker. Yn 1698 binne de erven jonkhear Tjalling van Sixma en Bavius Nauta elts foar de helte eigner.  Claes en Dirck Jacobs binne de brûkers. Koart foar 1698 is Scheender State  nei alle gedachten ôfbrutsen. Floreen nûmer 35 wurdt yn 1700 sa beskreaun: Claes Willems c.s eigenaar van negen p/m lands genaamd het Dou’ land lopende met de oostkant aan Nauta afgebroken huisstede wordende bij Jentie Heeres gebruikt bezwaard met vier floreen. Jhr Tialling van Sixma ende Juffr Nauta eigenaars van een Zathe lands groot twee en dertig p/m wordende bij Jan Teedes gebruikt hebbende de grietman Tjiaards van Aijlva erven ten zuiden Frans Staak ten westen de Groenedijk ten noorden en de Rijdweg naar Sneek ten oosten bezwaard met vijftien floreen (Rijdweg naar Sneek = Brededyk) Dyckhuistera state Widdofrou Teed Gerloffs is yn 1511 meijer (hier- of pachtboer) op Dyckhuistera state.  Goffe Piers van Sjaerdema is de eigner, hy wennet yn Toppenhuzen. Goffe Piers is troch fererving eigner wurden fan de Sjaarda huzen dy’t yn Abbegea, Folsgeare en Toppenhuzen stien hawwe. Dizze huzen of stinsen binne fóar 1500 ferwoastige yn de striid tusken de Skieringers en de Fetkeapers. Yn it benefisjaal boek fan 1543 stiet dat de tsjerke fan Folsgeare lân noardlik fan it Middelpaad besit. It lân dêrneist wurdt as Goffe Piers syn lân oantsjutten. Goffe Piers syn soan Hobbe Zyarda (Sjaarda), troud mei Fokel van Roorda, erft Dyckhuistera state yn Folsgeare fan syn heit. De grêfsarken fan Hobbe en Fokel lizze ûnder de flier fan de tsjerke yn Folsgeare. Dêrtroch witte wy dat Hobbe op 27 novimber 1557 en Fokel op 8 july 1558 ferstoarn is. 

Op 15 jannewaris 1819 sitte Fonger Klases Ringnalda en syn frou Jischjen Freerks Plantinga by de tafel om te oerlizzen oer harren takomstich wenplak. Hja wenje op  Gerbada state oan de Tsjerkebuorren 44 yn Easterwierrum, mar de state wurdt sloopt en sil ferfongen wurde troch in nije pleats. Fonger Klases wol bliuwe, mar syn frou wol graach werom nei de omkriten fan Abbegea, dêr’t har famylje wennet. Hja hat in oplossing foar al syn beswieren en breidet har riddenaasje ôf mei it fersyk oan har man om de oare deis nei Snits ta te gean. Douwe Jeljers Douma hat in buorkerij te keap oan de Tsjaerddyk (21) ûnder it doarpke Folsgeare.  Hja freget Fonger Klases om dy ris te besjen. Fonger Klases is net ûntefreden oer de buorkerij yn Folsgeare. It hûs mei skuorre is rom en mei de oanboude skuorre der by is der romte genôch. By de buorkerij heart 23 pûnsmiet lân. De 16 pûnsmiet lân noardlik fan de Tsjaerddyk is bêst greidelân. De kwaliteit fan de 7 pûnsmiet lân súdlik fan de  Tsjaerdfeart is ûnwis. It lân leit leech en yn in wiete simmer is it mar de fraach oft de ‘swarte mole’ it lân drûch hâlde kin.  Fan de Tsjaerddyk ôf sjocht hy yn de fierte de tsjerketoer fan Abbegea. Fia de ‘Gelderse weg’ troch it Marlân nei de Rige, dêrnei trochrinnend nei de  Abbegeasterketting, kin syn frou yn in oere nei Abbegea rinne. Hy is boer en in man fan in bytsje wurden. Hy wit dat dit is wat syn frou wol. Fonger begjint mei Douwe Jeljers Douma te ûnderhanneljen.  Hja komme der gau út en ein jannewaris 1819 wenje Fonger Klases en Jischjen Freerks mei harren bern Rinske 21, Klaas 19, Freerk 16, Jan 15, Marten 7 yn Folsgeare.

In kuier oer de Tsjaerddyk begjin 1900 fan nûmer 48 ôf nei 26 oan’e súdkant en fia de noardkant wer werom. Op de begjinfoto stiet links de wenning fan it haad fan’e skoalle en rjochts de skoalle nei de ferbouwing yn 1908. Op’e eftergrûn in pleatske, no Easthimmerwei 1, dat boud is op’e krusing fan’e Tsjaerddyk, Suderbuursterleane, Kerkwech en de Bredeleane (Skeender) dêr’t Douwe Eppinga en Tjitske van der Wal mei harren bern Marten en Trijntje yn 1904 te wenjen kaam binne. As hja om 1910 hinne ta it rút út sjogge, ha se rom sicht op’e Tsjaerddyk. De Suderbuursterleane is noch in net ferhurde rinpaad (Easthimmerwei) dat ophâldt by it brechje oer de Folsgaaster opfeart. Harren soan Marten sil letter timmerman wurde yn it doarp. Sjend yn’e rjochting fan’e Tsjaerddyk leit links earst de afgroeven terp ‘it tsjerke pôltsje’ dêr’t de pastorij stie dy’t yn 1701 ôfbrutsen is. ( finster: De pastorij fan Folsgeare) It stikje grûn is eigendom fan’e tsjerke en wurdt ferhierd oan Yde van de Lageweg mei de bepaling dat der gjin bargen holden wurde meie. Yn it earste hûs oan’e linkerkant wenje Ruurd Rientses Abma en Johantje Martens Visser mei harren bern. Lucas Elzinga hat dit hûs om 1878 hinne bouwe litten. Ruurd Rientses ferkeapet manufaktueren mar hat net in winkel. Hy giet mei in rêchsek fol mei lapen stof by de doarren del.  Hjirnêst stiet de skoalle mei de bibel, boud yn 1886. ( finster: Twadde skoallegebou fan Folsgeare) Master van der Brug is yn 1904 oan skoalle kaam en makket de ferbouwing yn 1908 mei. Der komt in twadde lokaal, dat der moat ek in twadde learkrêft komme. Dit wurdt  juffer Elisabeth van der Molen. 

Yn 1859 wurdt troch de tsjerkfâdij de bou fan it nije tsjerkehûs oan de Tsjaerddyk opdroegen oan timmerman Pieter Willems Twijnstra út it doarp. It hûs komt  tusken de winkels van Epeus Couperus en Sjirk Annes Cnossen te stean. Ein 1859, as it hûs oplevere is, stjoert Pieter Willems de rekken mei in bedrach fan fl 555, 56 nei de tsjerkfâdij. De rekken wurdt betelle mei de opbringst fan in partij terpierde. It nije tsjerkehûs is in stik lytser as it tsjerkehûs oan’e noardkant fan’e Tsjaerddyk. Dit docht ek bliken út de hierpriis yn 1860. Dy fan it tsjerkehûs noard is fl. 45,-  en fan it hûs oan’e súdkant fl.25, - De earste hierder fan it nije tsjerkehûs is Grietje Sipkes Bleeker, widdo fan Meinte Klazes Zijlstra, dy’t der tegearre mei har dochter Sytske komt te wenjen. Sytske wennet dêr mei har mem oant har houlik yn 1869 mei Willem Wieringa, dy’t skipper is yn Loënga. Na harren trouwen geane se nei Snits ta te wenjen en Sytske rekket al gau swier. As se acht moanne hinne is, komt Willem nei in koart siikbêd te ferstjerren op 20 maart 1870. In moanne letter, op 28 april 1870, wurdt Pieter Willem berne. Sytske is widdow, mei in poppe, sûnder ynkommen, yn in foar har frjemd fermidden. Se seit de hier op en begjin july 1870 komt se werom yn Folsgeare en trekt  mei Pieter Willem yn  by har mem. Har mem is keapman fan berop en Sytske wurdt naaister om in ynkommen te hawwen. Pieter Willem leart fan syn mem it fak dat se sels ek hat en hy wurdt letter dan ek kleanmakker fan berop. Yn juny 1882 ferstjert Grietje Sipkes Bleeker. Se is dan77 jier.  Sytske wennet dêrnei tegearre  mei har soan Pieter Willem yn it tsjerkehûs. Sytske trouwt yn 1884 op ’en nij mei Douwe Feenstra en yn 1885 ferhuzet de húshâlding nei Nijlân.  

  It earste dat yn it tsjerke argyf oer dit tjerkehûs stiet, is in betelling yn 1816 oan Sikke Willems Goenga, timmerman út Nijlân, foar “de kerkhuizinge”. Wannear’t it tsjerkehûs krekt boud is, is  ûnbekend, mar nei alle gedachten sil dat nei 1800 wêze. De earste hierders dy’t wy tsjin komme yn it tsjerke argyf binne Niklaas (Klaas) Feddes Breeuwsma en syn frou Pyttje Sytses Ypma (troud yn 1830). Yn 1833 ferhúzje se en komt Jouke Rintjes Boschma, troud mei Jetske Klazes Bosma, yn it tsjerkehûs. Hja wenje dêr krapoan in jier. Yn de jierren dêrnei is it in kommen en gean fan hierders dy’t  tydlik ûnderdak nedich ha. Der binne hierkontrakten bewarre bleaun fan 1844 ôf. Dy waarden alle jierren op’e nij opmakke. Neffens it kontrakt fan 1844 wenje skuonmakker  Bokke Pieters Nettinga en syn frou, naaister Jeltje Pieters Bergsma yn it hûs. Nei it ferstjerren  fan Bokke Pieters yn 1845, trout Jeltje wer yn 1846 mei Douwe Lucas Elsinga dy’t ek skuonmakker is. It pear wennet dêr oant 1850. Dêrnei wennet Klaas Durks der oant 1853. Fan 1854 ôf wurdt it huis benammen as starterswente brûkt troch de bern fan Willem Sjerps Twijnstra en Japke Pieters. Alle jonges wenje der nei harren trouwen in skoftsje. Harren âlden, dy’t der skean tsjinoer wenje, kinne moai ris by springe. As lêste fan dizze famyljetradysje wennet Nantje van Hasinge, widdow fan Willem Sjerps Twijnstra ( pakesizzer fan  earstneamde Willem Sjerps) der oant 1899.      

  Fanút it doarp komme je, links oanhâldend, oan ‘e ein fan’e Folsgeasterleane by nû 15. De lânreed waard ek wol  “Reade leane” neamd. It is in stee dêr’t in âlde grêft, beseamd mei beammen, sjen lit dat hjir destiids minsken wenne ha. De slopers ha goed wurk levere. Der is neat mear werom te finen fan’e Abma pleats dy’t hjir stien hat en dy’t goed 130 jier famyljebesit west hat. .   Catharina Tichelaar út Snits wie oant har fertsjerren yn 1844 eigerneske fan dizze buorkerij. Jessina Feickens, ien fan ‘e dochters út har earste houlik, ervet de buorkerij, mei as hierder Sjoerd Ates Ypma. Yn novimber 1862 set Jessina Feickens in advertinsje yn ‘e Ljouwerter Krante. Aan de Mac-Adamweg van Sneek naar Bolsward en aan den Rijdweg naar Folsgare is een welonderhouden Huizinge en Schure benevens Hieminge, Hovinge, Watermolen en verdere annexen te koop in huur bij Sjoerd Ates Ypma tot Petri Mei 1864.        

  Op 25 desimber 1778 wurdt yn Hidaard Ruurd Freerks berne, it njoggende bern fan Freerk Murks Abma en Gerritje Roelofs. Ruurd Freerks  leart ûnder it tasjend each fan syn âldere broers en susters it boerebedriuw thús op de buorkerij. Hy ûntwille;et him ta in goede boer en hat each foar de mienskip. Om’t hy it njoggende bern is, it de kâns tige lyts dat hy boer wurde sil op’e âlderlike buorkerij. Lykwols, Ruurd Freerks leart  Hiltje Klazes Wiersma. ( berne 26 febrewaris 1781) út Folsgeare  kennen. Har âlden  Claes Harmens en Baukje Teades wenje op in buorkerij oan’e Folsgeasterleane nû 2, te sjen op’e kaart fan Eekhoff (1850) It is in beskieden buorkerij mei 35 pûnsmiet lân der om hinne. Oer de opfeart fanôf de Ald Rien is de buorkerij goed berikber oer it wetter. Claes Harmens en Baukje Teades binne der tige mei ynnommen dat harren iennige dochter thús komt mei boeresoan Ruurd Freeks. It stel trout op 25 oktober 1801. Nei de berte fan trije bern, sjocht Ruurd Freerks ris om him hinne. As de bern grut binne, is de buorkerij te lyts om se in takomst jaan te kinnen. Syn buorman Douwe Harmens buorket op in buorkerij (Strûpenkeal) besuden Ruurd Freerks.  Dizze is ek 35 pûnsmiet grut en de buorkerij leit prachtich op in grutte terp tsjin de  Ald Rien oan. De buorkerij komt yn’e ferkeap om’t ien fan’e eigners stoarn is. Ruurd Freeks en Hiltje beslute om de buorkerij te keapjen.  Douwe Harmens wennet dêr foarearst oant de bern fan Ruurd Freerks en Hiltje grut binne. De húshâlding wurdt útwreide mei noch twa bern.Yn’e jierren dêrnei wurde der noch trije bern berne. Aldste dochter Gerritje Ruurds trout yn 1820.  Ruurd en Hiltje krije dêrnei noch twa bern.        

Restaurant en B&B de Klokkenstoel sitte op hûsnr. 3 yn ien fan de âldste en heechste buorkerijen út ‘e omjouwing. It pân is mear as hûndert jier âld en hearde ta de lânadel. Ein 19e ieuw wie it fan jonkhear Van Sminia, dy’t yn 1896 stoarn is. Syn dochter, dy’t troud wie mei immen út de adelike famylje Van Limburg Stirum hat dizze sate en landen yn 1910 ferkocht. Yn dy tiid is de buorkerij mei it foarhûs en it lân yn aparte dielen ferkocht. De famylje Agricola wenne yn de buorkerij en brûkte it omlizzende lân foar de kij en bargen. Ek lieten se de kij weidzje op de Lytse- en Grutte Griene (eilannen yn de Snitsermar) en makken se der hea foar de winter. De kij en de hynders waarden yn preammen nei de eilannen brocht. Dat wienen somtiden drege en kâlde fartochten. Fanôf ûngefear 1965 hawwe ferskillende eigenaren út `Hollân` it boerebedriuw ôfbouwd en is der in rekreative bestemming oan jûn. Wêr’t eartiids it bûthús en de skuorre wienen, is no it restaurant. Op de grutte heasouder sit no in B&B.

Tegenover de kerk van Jellum en achter de tennisvelden van Eetcafé Jonker Sikke heeft Mammemastate gelegen. Het ietwat opgehoogde weiland herbergt nog de ruïnes van deze statige stins van ondermeer Jonker Sicke van Dekema en na hem vele grietmannen van Baarderadiel. De state lag aan de rand van de Hegedyk, een voormalige zeedijk van de Middelsee. Mammemastate dateert van rond de 14e eeuw en is in 1856 afgebroken, zoals vele states, zoals ook in Bears en Weidum.  Doekes Wijgers Hellema bezocht in 1844 Mammemastate op theevisite bij de Heer van Wageningen, de laatste bewoner van Mammemastate. Hij spreekt van ‘Een aanzienlijke state, voor eenige jaren, naar de hedendaagse bouworde vertimmerd en vernieuwd, het is met een wijde gragt en singel met zwaar geboomte voorzien omringd, tuinen en hoven alles groot en prachtig’.  In 1983 is de oude waterput van de state tijdelijk blootgelegd, mede waardoor de contouren van Mammema grotendeels zijn te duiden. Ook aan de hand van tekeningen en kaarten, zoals van Pieter Schotanus. Een deel van de singel en de slotvaart omzomen nog het terrein waar Mammemastate heeft gestaan. Recentelijk zijn pogingen gedaan de oude waterput weer open te leggen, helaas is de put, waarschijnlijk door agrarische werkzaamheden, vernield. Wellicht dat in de komende jaren, weer pogingen worden ondernomen om een archeologische studie te starten naar de ruïnes van Mammemastate.