Súdwest-Fryslân: marren, kliffen en stêden

Ik ben in het gelukkige bezit van een bootje. Niets bijzonders, ik ben er ooit aan blijven hangen via een online veiling. Het is een oud speedbootje van Amerikaanse makelij. Toen ik de boot ophaalde bij het veilingbedrijf in Drachten was het nogal een teleurstelling. De kijkdag had ik namelijk laten schieten. Maar een paar likjes verf, nieuwe stoelen, een tweedehands tweetakt buitenboordmotor en een nieuw raam doen wonderen.

Inmiddels heb ik er al jaren plezier van. Het bootje ligt geduldig te wachten in het sloepenhaventje voor ons huis in Joure. Altijd klaar voor gebruik.

Abbegea is in terpdoarp, dat yn ’e Midsieuwen ûntstien is. It doarp wie oer it wetter goed ûntsletten. De Abbegeaster Opfeart ferbûn it doarp mei de Boalserter Sylfeart. Oer lân wie it minder goed te berikken. Nei de dykebou kaam Abbegea noardlik fan de Himdyk te lizzen. Op de gritenijkaart yn de Schotanusatlas (1716) fine we gjin inkele dyk of paad. Wol is sichtber dat der bûten de lytse tsjerkebuorren in tal buerten en staten yn it bûtengebied fan it doarp lizze; ek oan ’e noardkant fan de Wymerts of Boalserterfeart.

Yn de “Tegenwo

Allingawier is in lyts terpdoarp dat, hoewol’t it folle âlder is, om 1270 yn ‘e boarnen foarkomt as Alingwere. It leit yn it lege, súdlike part fan Wûnseradiel. Dat wie eartiids mear taastber omdat it doarp op in lântonge tusken grutte marren en wat puollen yn lei. Fansels hâlde de befolking him dwaande mei de fiskerij; it waard “een vischrijke plaets” neamd.

Súdlik fan Allingawier leit de Jakle-set, earder in oerset mei in boatsje tusken twa grutte marren yn. Healwei de 15e ieu krige de oerset syn namme, dy fan Jackle Feddes, dy ‘t as strider fan de Fetkeapers dit strategys

Bakhuzen is in komdoarp oan ‘e foet fan in rêch fan balstiensân, dy ‘t even eastlik fan it doarp oant mear as 11 meter heech is. Bakhuzen is sa om-ende-by 1200 ûntstien as buorskip dat oarspronklik hearde by it súdeastlik lizzende doarp Murns. Nei de Reformaasje bleau it in katolike enklave en makke it har yn de rin fan de 18e ieu los fan Murns.

Yn earder tiden wie Bakhuzen in streekdoarp by trochgeande wegen lâns sa as de Sint-Odulphusstraat en de Teeuwis de Boerstraat. Mar it hat him sûnt healwei de 19e ieu nei it suden ta útwreide ta in komdoarp mei frij losse bebouwing en in

Balk is fan oarsprong in streekdoarp oan it wetter dat him ta in komdoarp mei in wat stedsk karakter ûntwikkele hat, in soarte flekke. It is frij sekuer om 1300 hinne begûn by de brêge oer de Luts yn it belangrike lânpaad fan Wikel nei Harich.

Fanwege de suvel groeide Balk. Fan de 15e oant de 18e ieu wienen Balk en Sleat de sintrums fan de bûterhannel foar de hiele Súdwesthoeke. De krusing waard it brânpunt; dêr wei krige de bebouwing oan beide kanten fan de Luts stâl. Mei namme nei it súdwesten ta wreide de bebouwing him behoarlik út. De sintrale posysje krige y

Bantegea is in jong streekdoarp, dat om 1900 hinne yn de grutte ferfeane en yn kultuer brochte fjilden, súdlik fan Eastersee ûntstien is. Nei de oarloch krige it de doarpsstatus. De namme krige it fan in doarp, dat in ein súdwestliker lei, en dat om-ende-by 1700 ferdwûn is.

It belangrykste part fan dit jonge streekdoarp is winkelheakfoarmich. Dêr kamen de tsjerken en skoallen en nei de oarloch ek nochal wat arbeiderswenten. Oan ‘e eastkant strekt him it buorskip Bandsleat oan de Skoatter Uterdiken ta út, in lege polderstrook dy ‘t ea by de gemeente Skoatterlân (letter It Hearrefe

Blauhús is in jong streekdoarp oan de Himdyk dat earst yn 1950 de doarpsstatus krige. Doedestiids wie it al folle langer en grutter as in soad oare doarpen yn de omjouwing. De oarsprong is it mei blauwe pannen dutsen polderhûs fan de yn1632 droechleine Sensmar. Yn dit polderhûs kaam yn 1651 in preester te wenjen. Hy luts minsken oan, dy ‘t it âlde leauwen trou bleaun wienen. Sadwaande groeide dêr al gau in roomsk-katolike mienskip om it blauwe hûs hinne. Út de gritenijkaart yn de atlas fan Schotanus út 1716 blykt dat him doe oan de westlike marzje fan Wymbritseradiel al in oansjenlik

Langwar (by Boarnsweach) is as agraryske streek-delsetting nei alle gedachten om 1100 hinne ûntstien op in sânrêch yn de streek fan feanmoerassen. Yn it tredde kwart fan de 13e ieu wurdt it foar it earst neamd yn de boarnen as Languerre. De Buorren foarme de ûntginningsas. It doarp lei geunstich oan de Langwarder Wielen en dêrmei foar alderhande wetterferbinings. Om 1600 hinne ûntwikkele it him ta hannels– en havenplak; foar 1600 wie der al in waach. De skipfeart foarme in belangrike boarne fan ynkomsten.

It waard it fernaamste doarp fan de gritenij. De grytman sette him yn Langwar

Broek is in feartdoarp oan de Noardbroekster Feart dat foaral fan it wetter ôf goed te erfaren is, al binne der oan beide kanten fan de bebouwing folle letter wegen kommen foar de ferbiningen oer lân. De feart is fia de Sylroede en de feart Noarderâldewei mei de Jouwer en it wetterwegennet fan Fryslân ferbûn. It wie ieuwenlang, oant fier yn de 19e ieu, de ienige ûntsluting.

Op de gritenijkaart fan Doniawerstal yn de atlas fan Schotanus út 1718 is gjin inkele dyk-ferbining yntekene. Op de kaart yn de atlas fan Eekhoff fan healwei de 19e ieu jout in ûnregelmjittige stippelline by de

Voorheen was het IJsselmeer de Zuiderzee. Tot het moment waarop in 1932 deze heuse zee werd afgesloten van de Waddenzee door middel van de Afsluitdijk. De aanleg van de Afsluitdijk was een waterstaatkundig meesterwerk van ingenieur Lely.  Sindsdien een van de paradepaardjes van Rijkswaterstaat.

Paradepaardje of niet, de Afsluitdijk heeft grote gevolgen gehad voor de lokale bevolking en aanliggende havenplaatsen en achterland. Vissers werd grotendeels hun broodwinning ontnomen alsmede de bijbehorende industriële activiteiten. Vissersdorpen en steden kwamen economisch in een

[Friesland] staat bekend om allerlei typisch Friese [gebruiken], [gerechten] en [sporten]. Als het gaat om sporten staat het [skûtsjesilen] denk ik wel in de top drie naast kaatsen en fierljeppen. Het skûtsjesilen speelt zich af in de zomermaanden. Tientallen skûtsjes varen wedstrijden op de Friese meren en het IJsselmeer. Skûtsjes hebben als thuishaven de [Friese elfsteden] en een keur aan Friese watersportplaatsen zoals [Sneek], [Langweer], [Heeg] en [Woudsend], [Earnewâld], [Lemmer] en [Makkum].

Voorheen gingen de skûtsjes op het eerste gezicht tij

Dedzjum is in terpdoarp; yn it lânskip is de omtrek fan de oarspronklike, rûne terp noch te werkennen. Deddingaheem wurdt foar it earst yn 855 yn de boarnen neamd.

It doarp leit tusken de Warkumer Trekfeart en de yn 1634 droechleine Sensmar yn. It lânskip fan leechlizzende greidlannen deromhinne hat syn wjerslach op it doarp hân; de bebouwing is meast agrarysk fan karakter mei relatyf in soad buorkerijen. Oan de noardkant stean restanten fan in wetterbuert oan de feart en wat fierder nei it noarden ta leit it agraryske buorskip Arkum, besteande út in pear grutte pleatsen op in terp, dy

It streekdoarp Dolsterhuzen hat eartiids, yn de tiid fan de ferfeanings yn benammen de 18e en 19e ieu by de gritenij en letter gemeente Schoterland heard. Dêrnei is it doarp in tiidlang by Haskerlân yndield west en no is Dolsterhuzen it noardlikste doarp fan Lemsterlân. Al dizze wikselings ha de rêst fan it fiif kilometer lange doarp amper fersteurd.

Dolsterhuzen is mooglik it meast iepen streekdoarp fan Fryslân. De noardlike grins is de Ruytenschildtbrug oer de brede Broeresleat of Vierhuistervaart. De súdlike is de noch bredere Pier Christiaanssleat dy ‘t eartiids de grins wie tus

Diken is in streekdoarp oan de eastlike wâl de Kûferdermar. Oan de oare kant fan dizze mar hearde ek noch in brede strook lân oan de Noarder Ie en Smelbrêge by Diken. Mar dat is nei de lêste oarloch mei it lân noardlik en súdlik dêrfan, dat by Langwar en Teroele hearde, foarme ta it nije doarp Kûferderigge.

It noardlike part oan de eastkant fan de Kûferdermar – earder rekkene by Langwar – is fan oarsprong in wetterstreek. Dêr wienen de pleatsen rjochte op ‘e Kraansleat. Dit is no in dearinnende sleat by de buorkerij Hoek. De Tegenwoordige Staat van Friesland melde yn 1788:

Dunegea is in streekdoarp tusken Sint Nyk yn Skarsterlân en Follegea yn Lemsterlân yn. De namme jout oan dat it doarp ea it bestjoerssintrum fan de gritenij west hat, mar dat is net mear merkber.

De Tegenwoordige Staat van Friesland melde yn 1788: “t’Zuidelykste Dorp der Grieteny, die daarvan haaren naam ontvangt, ligt anderhalve uur gaans van de Lemmer, ten Zuidwesten van Oldouwer, en is voorzien met een Kerk zonder toren. Men zegt dat de Saxischen hier in ‘t jaar 1408, zeven en twintig huizen hebben afgebrand; thans zyn ‘er zestien, uitmaakende evenzo veel boereplaatsen”.

I

It streekdoarp Ychten hat in midsieusk ferline en leit oan de âlde dyk Lemmer-It Hearrenfean. It doarp hat in tichte bebouwing op de krusing mei de Middenweg – mei in rige nei-oarlochske wenten – en even fierderop mei de Middenfeart. Oan de feart foarmje de ienfâldige huzen in aardige wetterbuert. Even fierder nei it easten ta leit it streamkanaal nei it eardere stoomgemaal oan ‘e kant fan de Tsjûkemar, dat it wetter yn de Feanpolder fan Ychten op peil hâlde moast.

Fan it begjin fan de 19e ieu ôf hat, yn it súdliker lizzende, útstrekte Ychtenerfjild nammentlik ferfeaning plakf

It oarspronklike buorskip Ychtenbrêge hat it memmedoarp Ychten alhiel oerfleugele en wurdt hjoeddei beskôge as in selsstannich doarp. It streekdoarp strekt him út by de Hoofdweg lâns, de wichtige, âlde ferbiningswei fan de Lemmer nei it Hearrenfean, dy ‘t krekt foar de brêge yn de Pier Christiaansleat in skerpe knik makket.

Oant sawat 1900 hinne wie de bebouwing dêr gruttendiels beheind ta agraryske bedriuwen en inkele húskes. Dêrnei hat him de lintbebouwing foarme. Ek oan it Krompad nei it easten ta stie wat fersprate bebouwing. It paad liede it feangebiet yn en is folle letter

Jistergea is in fan oarsprong midsieusk streekdoarp; in boerestreek fan hast trije kilometer lang, fuort noardlik fan de Lemmer. De streek giet yn it noarden ûngemurken oer yn Follegea. It binne doarpen, lyk as de fuortsetting fan Dunegea yn de buorgemeente Skarsterlân (eartiids gritenij Doniawerstal), mei in te fergelykjen karakter.

De buorkerijen leinen oan in hynstepaad dat al ein18e ieu ferbettere wie ta in rydwei, mar yn 1843 as ryksstrjitwei it aloan drokkere (ryd)ferkear oankinne moast. Foar dy tiid wie it ferkear oer it wetter gâns wichtiger en dêr foar hie it doarp de Molesleat

Ealahuzen is ien fan de fjouwer doarpen fan de streek Noardwâlde, dêr‘t de oarspronklike gritenijnamme ‘Hemelumer Olderphaert en Noordwolde’ op wiist. It is in leech lizzend gebiet en nei‘t it súdlike part yn 1835 bedike wie, koe yn de Groote Noordwolder Veenpolder begûn wurde mei it winnen fan turf. De hiele streek is yn 1984 oan Gaasterlân-Sleat tafoege.

It streekdoarp Ealahuzen bestiet út it eardere selsstannige doarp Nyegea, dat oan de súdwestlike kant it meast ticht beboude diel foarmet en it eartiids tinbefolke streekdoarp Ealahuzen, it mear iepen noardeastlike part me

Ferwâlde is in, yn de uterste hoeke fan Wûnseradiel, leechlizzend komdoarp dat net sa fier fan de eardere Suderseedyk ôf leit. It is fia de Djippert mei de Dykfeart ferbûn. Nei it easten ta is it doarp mei de Lytse Feart ferbûn mei de Yndyk en de yn 1876-1879 droechleine Kolken oan de noardkant fan de Warkumer Mar. Al earder waarden de Aeltsjemar en de Fallingabuorster Mar droechmeald; dêr kaam yn 1644 permisje foar.

Ferwâlde waard yn it ferline in grut doarp neamd. Dat hie te krijen mei it doarpsgebiet mei in soad belangrike buorkerijen. It koe dan ek gâns stimmen útbringe. Yn d

Follegea is in streekdoarp fan midsieuske oarsprong. De boerestreek folget op Jistergea. De oergong tusken de doarpen is net merkber. It binne doarpen lyk as de fuortsetting fan Dunegea yn de buorgemeente Skarsterlân mei in fergelykber karakter. De pleatsen leinen oan in hynstepaad, dat oan it ein fan de 18e ieu ta in ryddyk ferbettere wie, mar yn 1843 as ryksstrjitwei fan Snits nei de Lemmer it aloan drokker wurdende ferkear oer de dyk wol oankinne moast. Foar dy tiid wie it ferkear oer it wetter folle mear fan belang en ek derfoar hie it doarp mei de Follegeasleat tusken de Grutte Brekken e

Folsgeare is in terpdoarp dat ûntstien is yn de Midsieuwen. Lange tiid hat it doarp allinne in lytse tsjerkebuorren hân. By de Tsjaerddyk lâns, dy‘t nei Nijlân rûn stie al lange tiid lyn in flinke rige buorkerijen. Súdlik fan it doarp lei ek in groep boerepleatsen, mar dy wienen net op it doarp rjochte. De Folsgeaster Opfeart joech in ûntsluting yn súdlike rjochting om fia de Alde Rien ferbûn te wêzen mei de Wimerts of Boalserter Feart oan de iene en mei De Geau tusken Snits en Drylts oan de oare kant. Mei dit stelsel fan w

Fryslân: sûnder mis de meast eigensinnige provinsje fan Nederlân. En neffens mannichien ek de moaiste. Net foar neat wurdt Fryslân alle jierren troch hûnderttûzenen toeristen besocht. Hoewol it yn’e simmer op guon plakken bêst drok wêze kin, stiet Fryslân yn it algemien synonym foar romte en rêst. Nearne yn Nederlân treffe jo sa’n grutte ôfwikseling yn lânskippen oan as krekt yn Fryslân.

It ymposante Waadgebiet, de Waadeilannen, mei har einleaze strân, it skitterjende, foar in grut part

Gaast komt op in list fan tsjerkedoarpen fan Wûnseradiel út likernôch 1270 foar as Lutkegast, lytse gaast dus. Gaast betsjut sânige hichte. It is in echt kustdoarp, it linet tsjin de eardere Suderseedyk oan, it leit relatyf heech en de Dykfeart rint efter de lytse kearn fan it doarp lâns. Sa ticht by see hat Gaast altyd de driging by stoarmwaar field; yn 1643 bruts fuortby de tsjerke de dyk troch en yn it jier 1703 hâlde de dyk it mar krekt, mar doe fergienen 23, meast Hylper skippen by Gaast.

It doarp leit no midden yn de greiden, dêr‘t earder, lyk as by de buordoarpen, frijwat l

De Gaastmar is in frijwat isolearre lizzend wetterdoarp fan midsieuske oarsprong mei in nochal fersprate bebouwing dat leit tusken de Fluezen, mei de ynham it Piel en de Grutte Gaastmar yn. It doarp is mei alle kanten goed oer it wetter ûntsluten, mar op de gritenijkaart yn de atlas fan Schotanus út 1716 stiet gjin dyk, sels gjin paad oanjûn nei doarpen yn ‘e buert. Op dy kaart stiet op de igge fan de Fluezen de buert Westerend, no Vissersburen, neamd, en noardlik Oosterend, no Kleine Gaastmeer. Dêr tuskenyn noch de Woudburen.

De Tegenwoordige Staat van Friesland melde yn 1788: “ee

Greonterp is in terpdoarp fan oarsprong út de betide midsieuwen, dat isolearre lei yn it lege lân mei marren en puollen. Sels nei‘t de grutte Sinsmar oan de noardkant yn 1633 droechmeald is, bleau Greonterp in efterôfdoarp. By it benaderjen oer de ienichste dyk liket it dat it doarp op in eilân yn ‘e griene see leit. It hie destiids allinne ferbinings oer it wetter. Letter kaam der in smel dykje nei Blauhûs, dêr‘t it wat foarsjennings oanbelanget alhiel op oanwiisd is. Yn beide doarpen is de befolking it âlde leauwen trou bleaun.

Op de gritenijkaart fan Wûnseradiel yn de atlas

Harich is in skadich komdoarp mei in útstrekkende streek mei fersprate iepen bebouwing, wêryn‘t de buorskippen De Bels, Frisbuorren en Westerend-Harich lizze. Oan de oare kant, tsjin Balk oan, leit ek noch de boerestreek Lorbuorren. It doarp komt yn de 12e ieu foar it earst yn de boarnen foar. It leit op in lange sânrêch, dy‘t by de doarpskom mar krekt boppe de nulline leit, mar by Westerend op in plak hast fjouwer meter heech is. It is de noardlikste sânrêch fan it âlde Gaasterlân, dêr‘t oan de noardkant de leechlizzende feanpolders, de Van der Weavenspolder en de Groote Noordw

Haskerhoarne is in streekdoarp fan midsieuske oarsprong. It is nei alle gedachten om 1200 hinne oan de ferbiningswei tusken Westermar/Joure en It Hearrenfean ûntstien. Op it âldste betroubere kaartbyld, dat yn de atlas fan Schotanus út 1718, leit in tal pleatsen op in rige, rom súdlik fan de dyk. Mooglik lei op dat plak it midsieuske paad. Der stienen doe hast fjirtich huzen en in lytse tweintich pleatsen yntekene: foar dy tiid in flinke streek.

Yn it lêst fan de 18e ieu beskreau de Tegenwoordige Staat van Friesland: “dit Dorp ligt ten Westen van het voorige (Oudehaske), meerendeel

Heech is in wetterdoarp mei in beskieden tsjerketerp. It doarp komt mei de namme Haghekercke yn 1132 yn de boarnen foar. Doe wie der al sprake fan fiskerij, skipfeart en hannel. It doarp is al folle earder ûntstien op in knooppunt fan wetterwegen. Tusken de Syl, de libbensier van Heech en de tsjerke yn hat him streekbebouwing ûntjûn by de Harinxmastrjiite lâns, dy‘t stadichoan tichter beboud waard, wêrtroch‘t it doarp in lytsstedsk karakter krige. Súdlik fan dizze streek stie de Harinxmastins.

Nettsjinsteande de nije dynamyk foar wetterrekreanten is it ferline fan fiskerij, skipf

It Heidenskip is ien fan de nijsgjirrichste doarpen fan Fryslân. Hinget yn omtrint alle oare plakken it lânlik doarpsgebiet wat by de kearn, hjir telt de útstrekte en tinbefolke streek en is de kearn, Brânburren yn it súdeasten de kers op de taart. De streek leit súdlik fan Warkum, tusken it spoar Snits-Starum en de Fluezen yn en heart fan âlds ek by dizze stêd.

De namme is nei alle gedachten werom te fieren op it begryp: wyld lân. Dat soe men no net mear sizze, want yn it kreaze wrydske lânskip lizze de (soms monumintale) pleatsen ferspraat. Fuortby Brânburren leit boppedat it

Himmelum azemt troch syn hege lizzing in besûnder eigen sfear. It doarp hat in frijwol rjochthoekige kom, dy‘t fan út de wegen oan de súd- en westkant, dêr ‘t de âldste bebouwing stiet, ûntwikkele is. Dizze âldste bebouwing giet trouwens net fierder werom dan oan it ein fan de 19e ieu ta. De nei-oarlochske doarpsútwreiding hat plak krigen yn it noardeastlike kwartier.

Bûten de krusing fan de wegen stiet de frij jonge tsjerke dy‘t nearne mear tinken docht oan it kleasterferline fan Himmelum. Dôchs hawwe der sawol in frouljuskleaster út healwei de 13e ieu as in hast oardel i

Vandaag heb ik een leuke happening bijgewoond in [Woudsend]. De lokale [dorpswandelroute] werd onthuld en ik mocht zelf een van de laatste [QR-bordjes] ophangen bij gebrek aan een burgemeester. Er zijn door de Historische Kring van Woudsend in totaal zo'n veertig bordjes opgehangen door het hele dorp en er komen binnenkort nog meer bij. Bezoekers en toeristen kunnen de QR-code op de bordjes scannen met hun [mobiele telefoon] en krijgen daarmee toegang tot het omvangrijke [dorpsarchief van Woudsend].

Woudsend heeft daarmee een nationale primeur te pakken. Nergens in Nederland is het

Lemmer ligt pal aan het IJsselmeer in het zuiden van Friesland en heeft een mooi zandstrand. Buiten het zomerseizoen is er niet veel te beleven op het strand van Lemmer. Het is dan vooral een mooie plek voor de locals om uit te waaien of de hond uit te laten. Het is mooi wandelen op de dijk tussen de Lemmer Beachclub en het monumentale Woudagemaal. Je hebt uitzicht op het IJsselmeer en de met windturbines omzoomde Noordoostpolder. De rijen met windturbines kun je optisch volgen tot aan Urk en bij helder weer nog veel verder.

Vanaf het strand heb je een geasfalteerde strekdam die het str

In Bolsward vind je een heel bijzonder museum. Het bevat allerlei aan deze Friese stad verbonden historische artefacten. Je vindt er kopjes en schoteltjes van de lokale koffie- en theefabriek die ooit in Bolsward gevestigd was. Je ziet er prachtige schilderijen en afbeeldingen van Bolsward. Er is een uitgebreide collectie zilveren lepeltjes die op een of ander manier een relatie hebben met Bolsward.

Daarnaast vind je er historische munten, flessen, tegeltjes, gevelstenen en als klapstuk een baar zeep van de lokale brandstoffenhandel van Roelf de Koning.

Zo te zien een heus m

Hieslum is in lyts terpdoarp dat al yn in stik út it jier 855 neamd wurdt om ‘t in sekere Folkertus út it doarp in skinking docht oan it kleaster yn it Dútske Werden. It doarp komt ek foar yn in list fan kleasterbesitingen fan Fulda. Eartiids lei Hieslum ynsletten tusken alderhande marren en puollen yn. It is te tankjen oan de droechmakkerijen dat it no leit yn de ferlittenheid tusken de Warkumer Trekfeart en de Brekken by Aldegea yn. It is it meast súdeastlike doarp fan Wûnseradiel.

Yn de doarpskearn wenje net sa folle minsken; de measte ynwenners fynt men yn twa buorskippen. Noardl

Hylpen is in opmerklike stêd, dy‘t har rykdom tanket oan de seehannel. Dat is noch altyd ôf te lêzen oan de eksellinte ynterieurkeunst. Lykwols hat de stêd gjin haven. De delsetting hat him ta stêd ûntjûn fanwege de keapfardij foar benammen Amsterdamske keaplju. Hylpen die mei oan it Hanze-ferbûn en yn de 14e ieu bestie der al in bloeiende hannel mei Skandinavië, de Baltyske lannen en Ingelân.

Hylpen wurdt foar in belangryk diel omfette troch de âlde Suderseedyk. By de lytse foarhaven fan hjoeddei mei in havenljocht

Hommerts is in lang útrekt streekdoarp dat yn ‘e lette Midsieuwen ûntstien is as wetterdoarp. De bebouwing fan de streek kaam foaral oan de westlike kant fan de feart, it Far. Sûnt de oanlis fan de ryksstrjitwei fan Snits nei De Lemmer yn 1843 oan ‘e eastkant fan it wetter hat it doarp geandewei in draai makke fan 180 graden en hat him sadwaande ta in dyksdoarp ûntwikkele. Op de gritenijkaarten yn de atlassen fan Schotanus en Eekhoff út 1716 en 1851is dit proses sichtber.

Begjin 18e ieu is alle, foaral agraryske bebouwing mei opfearten noch rjochte op it ûnregelmjittich meänder

"[Café biljart]... café biljart... klein stukje groen voor het eenzame hart".

Eén regel uit een versje van de legendarische [Toon Hermans], Nederlands bekendste cabaretier in de tweede helft van de twintigste eeuw. Hij zingt over een [dorpscafé], twee oude [vrienden], [ome Willem] en [ome Arie] en dat ze elkaar daar al jaren treffen om te [biljarten]. Totdat een van de  vrienden komt te overlijden en de ander tevergeefs zit te wachten. Hermans was een verteller van verhalen van de gewone man en vrouw.

Toon Hermans' lied past naadloos in [Hotel de

Skuzum leit súdlik fan Makkum op noch gjin kilometer fan de kust ôf. It lytse terpdoarp leit mids benammen greiden. By de eardere seedyk is noch wat ikkerbou, dêr’t eartiids lytsskalige bou fan ûnder mear jirpels en gladioalen in spesjaliteit wie. Om 1270 hinne komt it doarp foar it earst foar yn de boarnen as Ytsingahusum, in goed ieu letter is it: Idsingahusen. Sa binne der noch in pear farianten en kin der betizing ûntstean mei Jiskenhuzen yn Skarsterlân, it eardere Doniawerstal.

Ieuwenlang wie it doarp oer lân allinne fan de seedyk ôf te berikken, mar sûnt it droechlizzen fan

Idzegea is in agraryske streek dy‘t syn oarsprong hat yn ‘e Midsieuwen. Yn it leechlizzende wetterlân tusken Heech en Aldegea yn hat it nea ta in konsintraasje fan bebouwing komme kind. Lykwols hat de boeremienskip him as selsstannich doarp hanthavenje kinnen, al is it ien fan de meast beskiedene, op Smelbrêge nei, it lytste doarp fan Fryslân.

Op de gritenijkaart fan Wymbritseradiel yn de atlas fan Schotanus út 1716 stiet it oanjûn mei in tsjerke by de noardwestlike hoeke fan de frij grutte Idzegeaster Poel. Tichteby om stean twa huzen en fierder ferspraat yn it lân noch twa buor

De stêd Drylts is sûnt 1984 it haadplak fan Wymbritseradiel. It lei oan it begjin fan de folle Midsieuwen, in bloeiperioade, tsjin de súdkant fan de Middelsee oan. De delsetting wie ûntstien oan de mûning fan de Ie, in wichtich wetter foar it ferkear fan súdwest Fryslân. Nei it oanlizzen fan de Himdyk waard it in plak fan oerslach, bedriuwichheid en hannel. Yn 1739 krige it merkrjocht en al gau makke it him as stêd los fan it omlizzende gebiet. Drylts bleau in belangryk plak mei syn ambachten fan benammen skipsbou en oare houtprodukten.

Heeft u soms ook het gevoel dat verval mooi kan zijn? Een vervallen schuur, een scheefgezakte gevel, afbladderende verf. Paddenstoelen op de bast van een eens majestueuze beukenboom die ten dode is opgeschreven. Herfstkleuren en vallende bladeren. Een dergelijke schoonheid doet zich voor in Terkaple.

Terkaple is een klein dorp onder de rook van Joure. Het heeft een mooi oud kerkje, een rustiek ijzeren bruggetje, een markant voormalig schoolgebouw, een bungalowpark en een kleine jachthaven annex bootverhuur genaamd Heerenzijl.

Bij deze jachthaven annex bootverhuur staat een o

Ypekolsgea (by Yndyk) is in streekdoarp fan midsieuske oarsprong, wêrby‘t yn de hege Midsieuwen oan ‘e noardeastkant in delsetting by it wetter de Ie ûntstie dy‘t fan de betide 11e ieu ôf in selsstannige posysje krige: Wâldsein dat it memmedoarp al betiid alhiel oerfleugele. Ypekolsgea bleau in agraryske streek. Op de gritenijkaart fan Wymbritseradiel yn de atlas fan Schotanus bestiet it doarp yn de uterste súdwesthoeke út in lange streek fan ûngefear trije kilometer mei likernôch tsien fiet út elkoar steande buorkerijen. Se stean gruttendiels oan de súdkant fan de Weisleat, dy

Ik woon in [Joure] en dat ligt midden in het [Friese Merengebied]. Vanuit Joure kun je een paar leuke korte vaarroutes doen per sloep. De leukste vind ik persoonlijk de route die gaat via [Broek], [Goiïngaryp], de [Goiïngarypsterpuollen], de [Gudzekop] en de [Jentsjemar] naar [Langweer] en dan weer via de [Langweerder Wielen] terug naar Joure. Als je rustig vaart doe je er zo'n twee uurtjes over.

Het huisje op het Jentsjemar intrigeert me. Het blijkt, na enig zoekwerk, eigendom van de vereniging Jentjemeer. De vereniging heeft een eenvoudige website waar je kunt lezen dat

De Jouwer is in delsetting mei in lytsstedsk karakter, in flekke. De flekke is as buorskip fan Westermar yn de 15e ieu ûntstien op in sânrêch. Westermar wie yn de Midsieuwen ien fan de doarpen fan it Hasker Fiifgea, de rige fan fiif tsjerkedoarpen op in heger lizzende sânrêch yn Haskerlân. Fan Westermar resteart allinne noch de 13e-ieuske toer: de tsjerke is, doe’t se yn ferfal rekke, yn de 18e ieu ôfbrutsen. De toer is fan kleastermoppen en lytsere roaswinkels boud en is foarsjoen fan sparfjilden mei rûnbôgefriezen. De toer is no de wachter op it grutte tsjerkhôf.

Even bûten

Jutryp is in lang útrekt streekdoarp dat yn de lette Midsieuwen súdlik fan Snits ûntstien is as in wetterdoarp. De bebouwing fan de streek kaam foaral oan de westkant fan de feart it Far. Sûnt de oanlis yn 1843 fan de ryksstrjitwei fan Snits nei De Lemmer oan ‘e eastkant fan it wetter, makke in part fan it doarp geandewei in draai fan 180 graden en hat it him ûntjûn ta in dyksdoarp en groeide sadwaande ek fêst oan it buordoarp Hommerts. Mar it noardlike part leit by de Binnenwei lâns, fierder fan de drokke strjitwei ôf en fertoant noch altyd de âlde struktuer.

Op de gritenijkaa

Op het moment van schrijven loopt in [Friesland] het [Tsjerkepaad] evenement. Ieder jaar in de maanden juli tot september openen honderden monumentale kerken in Friesland hun deuren voor toeristen en belangstellenden.

Omdat ik in de buurt ben loop ik even binnen bij de kerken in [Ysbrechtum] en [Folsgeare]. Deze dorpen liggen noordwestelijk van Sneek aan weerskanten van de A7. Het is bijzonder hoe deze kerken ten opzichte van elkaar verschillen. De kerk in Ysbrechtum is rijk versierd met [rouwborden] en wat dies meer zij en in de kerk is Folsgeare staat soberheid voorop. In Ysbrechtum s

Kolderwâlde is ien fan de fjouwer doarpen fan de streek Noardwâlde, dêr’t de oarspronklike gritenijnamme Hemelumer Olderphaert en Noordwolde op wiisde. De hiele streek is yn 1984 by Gaasterlân-Sleat yndield. De namme kin ferklearre wurde as it Koudumer wolde, lyk as de buert Kolderwiske noardlik fan dit doarp lei.

It tinbefolke streekdoarp leit yn it suden fan in leechlizzend gebiet. Nei‘t it lân yn 1835 bedike wie, koe der turf wûn wurde yn de Grutte Noardwâlder Feanpolder. Op de gritenijkaart yn de atlas fan Eekhoff is de sjen dat de ferfeaningen al folop oan ‘e gong binne. O

It komdoarp Koudum wie oan de gemeentlike weryndieling yn 1984 ta it haadplak fan Hemelumer Oldeferd en leit op in lange, hege sânrêch dy’t op it heechste punt mear as seis meter heech is. En of‘t dat net genôch wie, boude men der yn it begjin fan de 17e ieu op inisjatyf fan de grytman in toer by de âlde tsjerke, dêr‘t de romp fan hast tritich en de spits noch ris mear as tritich meter heech wie. Yn de gânse Súdwesthoeke moat it silhûet fan Koudum te sjen west ha. De toer wie in beaken foar de skippers op de Sudersee. Dat wie sa, want healwei de 19e ieu binne tsjerke en toer ferf

Koufurderrige is in tige jong agrarysk streekdoarp, dat krekt nei de Twadde Wrâldoarloch as doarp beskôge waard. It hearde doedestiids noch by Doniawerstal, in gemeente dy‘t fierder oan de oare kant fan de Kûfurd lei. By de gemeentlike weryndieling yn 1984 is de streek by Wymbritseradiel yndield, dêr ‘t it foar de foarsjennings ek alhiel op rjochte wie.

Op de gritenijkaart yn de atlas fan Schotanus út 1716 is de streek westlik fan ‘e mar sa goed as leech. Yn it noarden stiet allinne it buorskip Sand Buiren oanjûn, trije buorkerijen en in fûgelkoai en folle súdliker, oan ‘e

Skarl is hast neat, in doarpke fan in pear húskes en buorkerijen om in mei flinke beammen omseame tsjerkhôf hinne, dêr‘t gjin tsjerke (mear) op stiet, mar in klokkestoel. De klok is yn 1597 getten troch Hendrik Wegewaert út Kampen. Oan de soal fan de rêch fan balstienliem dêr’t it Reade Klif fan ta op in hichte fan njoggen meter en mei in lingte fan 200 meter opdreaun is, liket it wol dat it doarpke yn in griene fallei dellein is. Dizze fallei giet nei in betreklik lege dyk oer yn de folslein lege en oardel meter djippe Suderpolder fan Starum. Oan de súdkant fan de Staverske Suderma

Langwar is as agraryske streekdelsetting nei alle gedachten om 1100 hinne ûntstien op in sânrêch yn in streek fan feanmoerassen. Yn it tredde kwart fan de 13e ieu komt it foar it earst foar yn de boarnen as Languerre. De Buorren foarme de ûntginningas. It doarp lei geunstich oan de Langwarder Wiellen en dêrmei foar alle wetterferbinings. It ûntjoech him om 1600 hinne ta merk- en havenplak: foar 1600 wie der al in waach. De skipfeart wie in belangrike boarne fan ynkomsten.

It waard it fernaamste doarp fan de gritenij. De grietman sette him yn Langwar te wenjen en ek oare foaroansteande

Leer Friesland beter kennen vanaf het water 

Friesland heeft haar bezoekers ontzettend veel te bieden! Denk aan de brede diversiteit aan fiets- en wandelpaden, die je langs de mooiste plekken in de regio brengen. Niet alleen op het vasteland is het verkennen van Friesland de moeite waard; breng ook een bezoek aan de Friese Waddeneilanden. Wanneer je al eens met de auto of fiets door de provincie getrokken bent, is het leuk te zoeken naar een alternatief. Een motorboot huren in Friesland om de omgeving vanaf het water te bekijken is daar een goed voorbeeld van. Vanaf het water ziet

Legemar is in tinbefolke streekdoarp fan midsieuske oarsprong tusken St. Nyk en Langwar yn. It leit frij heech en de namme Legemar is dan ek in riedsel. De boulannen fan Legemar wienen omjûn troch in dyk dy‘t op de gritenijkaart fan Schotanus dúdlik oanjûn is. Oan de eastkant leinen útstrekte heidefjilden.

De Tegenwoordige Staat van Friesland melde yn 1788: “Legemeer [...] is, ten grooten deele, beslooten binnen een zeshoekigen dyk, en hoog land, dat veelal dor is, en echter beboud en beplant wordt, [...] De kerk is zonder toren. Buiten den Dyk, ten Oosten, behoort hier onder een za

De Lemmer is in grut doarp, in flekke mei stedske alluere en fierwei de grutste delsetting fan de gemeente, dêr‘t it altyd it haadplak fan west hat. De delsetting in ûntstien by in flauwe baai fan de eardere Sudersee. Dat hat plak fûn yn de iere Midsieuwen by de útgong fan de Lemster Rien en de Sylroede. It ûntwikke him yn de 16e en foaral de 17e ieu ta in belangryk havenplak. De struktuer waard dêrby bepaald troch de lange, frijwol parallel by de kust lâns rinnende Sylroede – dêr‘t in binnehaven foar oanlein waard – en de heaks dêrop geande Lemster Rien.

Benammen oan de Sy

Makkum hat fan alle Fryske doarpen dy’t hast stêd wurden binne de measte stedske alluere. De skiednis hat Makkum ûnrjocht oandien. It begûn by de tsjerketerp yn it noarden, wat mear nei it suden ta groeide der in delsetting by in slûs: Statum. Letter is der ek súdliker in slûs kommen, it gebiet by de Grutte Sylroede mei de Voorstraat en Vallaat as wetterfronten mei gâns foarname bebouwing.

Oan de diels dimpte Markt stiet it hege waachgebou, it pronkstik fan it warbere en bedriuwige plak. Makkum hat as gjin oar doarp yn Fryslân in st

[Makkum] is een mooie authentieke oude [vissersplaats] en [havenplaats] aan de [IJsselmeerkust] in [Friesland]. Daarin verschilt het niet veel van andere vissersplaatsen en havensteden aan de Friese IJsselmeerkust zoals [Stavoren], [Hindeloopen] en [Workum]. Maar er is één ding waar Makkum wel degelijk een verschil maakt. Het heeft een heuse [strandboulevard], de [Holle Poarte]. 

De Makkumer strandboulevard heeft alles wat je van een strandboulevard mag verwachten. Terrasjes, restaurants, snackbars, ijssalons, loungebanken en -stoelen, parasols in alle soorten en mate

In [Friesland] vind je honderden zeer oude [begraafplaatsen]. De oudste en vaak ook de mooiste vind je rond de talloze [middeleeuwse kerken] die Friesland rijk is. Voorbeelden zijn [Aalsum] (hoofdfoto), [Wetsens], [Bornwird], [Foudgum], [Brantgum] en [Oostrum]. Deze middeleeuwse kerken staan op eeuwenoude terpen en zijn omzoomd door smeedijzeren hekwerken en boomsingels.

In het zuiden van de provincie zijn veel oude begraafplaatsen te vinden rond de tientallen [klokkenstoelen] die daar, bij gebrek aan een dorpskerk, zijn te vinden. Mooie exemplaren zijn te vinden in [Dijken] (foto's

It lytse doarp Murns wurdt foar it earst fermeld yn de 12e ieu en leit súdlik fan it gâns gruttere Bakhuzen dat op syn grûngebiet ûntstien is. It bestiet út twa buerten mei in frij iepen bebouwing. It noardlike part bestiet út bebouwingsstreken by de krusing fan de Breelenswei en de Murnserdyk nei it suden ta. It súdlike part is de oarspronklike kearn en leit op sa ‘n fjouwer meter hichte op it Murnser Klif by de kust. Dêr stie oant healwei de 18e ieu de tsjerke.

Tusken wat groepkes huzen en wat boerepleatsen yn leit it skildereftige tsjerkhôf mei in klokkestoel mei skylddak, dat

In [Gaasterland] heb je aan de [IJsselmeerkust] een aantal plekken waar je een optimaal uitzicht hebt over het [IJsselmeer]. Ik denk aan het [Mirnserklif] bij [Mirns], het [Oudemirdumerklif] bij [Oudemirdum] en het meest beroemde, het [Reaklif] bij [Warns]. Hier vochten de Friezen een legendarische strijd tegen de Hollanders in 1345.

Je vraagt je af waarom je juist hier het mooiste uitzicht hebt over het IJsselmeer. Volgens mij komt dat doordat je bij helder weer nog net de overkant kunt zien. Je ziet de kerktoren van [Enkhuizen] duidelijk aan de horizon temidden vaag trillende silhouet

Ieuwenlang hie Molkwar de namme de Friese Doolhof; it is in arsjipeldoarp en dat is noch goed te fernimmen. Eartiids stienen de huzen op eilantsjes en nettsjinsteande dimpingen is it eardere byld noch wol op te roppen, te tankjen oan inkele tusken de huzen troch rinnende grêftsjes. Dizze kronkeljende wetterkes bepaalden de struktuer en net de strjitten mei kreas roaide bebouwing.

It doarp lei tusken wetterpartijen yn, noardlik lei de Sudersee, súdwestlik de útstrekte Staverske Mar, dy’t yn it begjin fan de 17e ieu droechmeald is. Hjir wenne farrensfolk, dat meastal foar Amsterdamske r

Nijemardum is in streekdoarp dat op de râne fan deselde sânrêch as Aldemardum ûntstien is, fermoedlik om 1200 hinne. De streek leit oan de râne fan de rêch oan de âlde lânwei fan Starum en Sleat. It doarpsgebiet fan Nijemardum fertoant lânskiplik in opmerklike fariaasje. Súdwestlik stiet in rige buorkerijen oan dizze dyk dy’t harren lannerijen yn de lege Hoitebuorsterpolder hawwe. Oan de oare, eastlike kant fan it doarp lizze op de frijwat hege, súdeastlike flank fan Gaasterlân de Heaburgen.

De boerestreek rint súdlik om wat jonge boskperselen fan de Rietpollen hinne en leit

Nijhuzum is in lyts streekdoarp mei in eigen sfear. De frij lytse streek wurdt yn it noarden fuortset mei ferspraat lizzende buorkerijen yn de Mûntsebuorrenpolder oant en mei de buorkerij De Klompen. It leechlizzende doarpsgebiet leit opsletten yn it wetter, de Flakke Brekken en de Grûns yn it easten, de Lange Fliet yn it suden en de Warkumer Trekfeart yn it westen. It doarp is allinne troch in dyk rjochting Warkum ûntsletten. Boppedat rint de spoardyk Snits-Starum oer it doarpsgebiet.

De bysûndere sfear fan it lytse doarp komt net allinne troch de grutte buorkerijen dy’t de streek do

Aldeouwer is in streekdoarp fan midsieuske oarsprong. Mooglik is dit it âldste fan de doarpen fan it Ouwster Trijegea, dêr’t Ousterhaule en Ousternijegea ek by hearre. Op de gritenijkaart út de atlas fan Schotanus (1718) leit it doarp tusken de greide- en haailannen yn en noardwestlik is de Atsepoel te finen en even fierderop stiet it ‘Oud Kerkhof ‘ yntekene. Yn it suden hat it doarp troch de ieuwen hinne slim te lijen hân fan it ôfbrokkeljen fan landerijen troch de Tsjûkemar.

Oan de dyksbuorren kaam in nije tsjerke en hjir, yn tsjinstelling mei de oare twa doarpen, mei in toer.

Ik wil zeker niet zeggen dat de tijd stilstaat in Friesland maar soms lijkt het er wel op. Kilometerslange panorama's van groene weilanden met rode pannendaken van boerderijen en kerktorens rondom die dorpen markeren. Ze lijken bevroren in de tijd.  

Toch verandert er veel. Subtiel en minder subtiel. Grote veranderingen blijven hangen in de herinnering. Het verdwijnen van de mega-rotonde onder Joure bijvoorbeeld, destijds een van de laatste in zijn soort. Of het uit de grond schieten van honderden windturbines bij Lemmer en Makkum die rood knipperend aan de horizon staan o

Eastersee is fan âlds in deftich streekdoarp: yn de 18e ieu stie hjir noch it rjochtshûs fan de gritenij. Het bestiet út twa gedielten: Eastersee-Buorren en Eastersee Giterskebrêge, wêrfan’t it lêste folle jonger is. De âlde streek is dy fan Eastersee-Buorren, in dûbele streek oan in knik yn de dyk. De oerlevering wol ha dat Willem I, graaf fan Hollân, om 1200 hinne yn Eastersee in slot hie. Fan it aadlike Roordastate is koartlyn in gevelstien weromfûn.

Op de heakse hoeke stiet it saneamde Koopmanshûs. Fanwege omfang en útstrieling falt it op yn it lytse doarp. It makket, twa

Easthim is in terpdoarp dat yn ‘e Midsieuwen just noardlik fan Drylts ûntstien is. It doarp is al lange tiid goed ûntsletten troch de Boalserter Sylfeart of de Wimerts. Yn it hjoeddeiske doarpsbyld is te sjen dat de bebouwing sawol op de doarpsstrjitte as op de feart rjochte is. Op de kaart yn de atlas fan Schotanus út 1716 is net al te folle bebouwing oan wjerskanten fan de tsjerke te sjen.

Yn de Tegenwoordige Staat van Friesland waard yn 1716 meld: “Dit dorp, dat ten Noordwesten van Ylst, en niet verre van de Bolswerder vaart gelegen is, heeft een’goede kerk, die van binnen wel

Aldegea is ien fan de fjouwer doarpen fan de streek Noardwâlde, dêr’t de oarspronklike gritenijnamme ‘Hemelumer Olderphaert en Noordwolde’ op wiisde. De hiele streek is yn 1984 oan Gaasterlân Sleat tafoege. It doarp leit midden yn in leech gebiet dêr’t nei’t it lân yn 1835 bedike wie, yn de grutte Noardwâlder Feanpolder turf wûn wurde koe. Op de gritenijkaart yn de atlas fan Eekhoff is te sjen dat de ferfeanings folop oan ’e gong binne.

It streekdoarp Aldegea leit hast twa kilometer súdlik fan de Fluezen. It doarp is yn de 12e of 13e ieu ûntstien en hat fan de trije (ea

Aldegea is in wetterstreekdoarp dat yn de Midsieuwen ûntstien is oan de sleat dy’t fan de Aldegeaster Brekken nei de Schuitel (letter de Skûtelpoel) rûn. It doarp leit yn in marre- en puollegebiet en wie yn ‘t earstoan allinne oer it wetter ûntsluten. De tsjerke stie yn it westen, de meastentiids agraryske bebouwing útslutend noardlik fan de sleat. Dat is it byld dat de gritenijkaart yn de atlas fan Schotanus út 1716 sjen lit. Op dizze kaart stiet de Aldegeaster Skattinge, de earste ûntsluting oer lân, yn noardlike rjochting nei de Himdyk.(br>
De Tegenwoordige Staat van Friesl

Aldehaske is in streekdoarp dat om 1200 hinne ûntstien is op de ûntginningsas tusken Westermar (de Jouwer) en It Hearrenfean yn. It wie in wichtich doarp fan it Hasker Fyfgea, dêr’t Sniksweach, Westermar, Haskerhoarne en Nijehaske ek by hearden. Op de meast iere gritenijkaart, dy fan Schotanus út 1718, is it oan de wei en de noardlik dêrfan rinnende feart, de Oerspitting, in ridlyk beboude, lang útstrekte streek. De bebouwing stie destiids allinne mar oan ‘e súdkant fan de wei en de tsjerke stiet noch fierder fan de dyk ôf. Oan de noardkant lizze de Aldehasker Utgongen en noardlike

Aldemardum is in skadich komdoarp dat famylje liket te wêzen fan in iest- of brinkdoarp. It doarp is krektlyk as safolle doarpen yn Gaasterlân om 1200 hinne ûntstien op in sânrêch dêr’t de âlde lânwei fan Starum nei Sleat oerhinne rûn. De rjochthoekige brink is omseame troch fariearde bebouwing fan meast beskieden pânen, oplutsen fan giele stien. Dêrby ek it besikerssintrum Mar en Klif mei benammen natuerhistoaryske ynformaasje oer de streek. Yn it perspektyf fan dit plein stiet de herfoarme tsjerke, in twabeukich gebou mei in toer mei ynsnuorre spits op de westgevel. It skip yn k

Ouwster-Nijega is een streekdorp van middeleeuwse oorsprong. Het is het kleinste dorp van de Ouwster Trijega. Ten noordwesten lag de Nijegasterpoel.

De torenloze kerk stond vrij ver ten oosten van de weg. In 1718 is de kerk nog op de grietenijkaart te zien. Nu herinnert een flink verhoogd kerkhof, dat als een door een flinke bomen en struiken omzoomd eiland in de weidsheid ligt, aan de kerk. De klokkenstoel die er in elk geval in 1735 al stond, draagt een klok uit 1340. Ook dit dorp werd in 1741 in de toen bedijkte polder opgenomen. In de 19de eeuw is de polder verveend.

Het dorp bestaat

Ouwsterhaule is een streekdorp van middeleeuwse oorsprong die met Ouwster-Nijega en Oldeouwer de Trijega of Ouwster Trijega de oostelijke hoek van Doniawerstal vormden. Drie agrarische dorpen, waarvan Ouwsterhaule het grootste is. Op de grietenijkaart van Schotanus uit 1718 is een compacte buurt te zien tussen de weide- en hooilanden ten noorden en bouwlanden ten zuiden van de weg. Ten noorden van het dorp ligt de Haulsterpoel die pas in de tweede helft van de 19de eeuw werd drooggemaakt.

Aan het einde van de 18de eeuw meldde de Tegenwoordige Staat van Friesland: ‘dit Dorp ligt met de twe

Parregea is in lang útstrekt streekdoarp oan it wetter de Warkumer Trekfeart. Oan de eastkant stean benammen boerepleatsen by it wetter. Sa strekt him oan de Boalserter kant in monumintale kop-hals-romppleats út dêr’t de foarein fan in ‘gedrukte’ ferdjipping hat. Sawat yn ‘e midden fan de him foaral oan de westkant fan de trekfeart útstrekkende bebouwing leit it terpeftich gebiet fan tsjerkhôf mei tsjerke.

Even súdlik fan de brêge stiet de eardere herberch De Harmonie, in bouwurk út de 18e ieu mei in fraaie boppeseal dy’t boud is fan brune stien, mei in flinke skuorre boud

Piaam, dat yn 1555 foarkomt as Pianghum, is in komdoarp dat bysûnder skildereftich justjes efter de eardere Suderseekust op net al te lege grûnen leit, de posysje fan oare doarpen yn de kuststreek yn acht nimmende. De kust is hjir fierders net frij want yn it noarden leit de Makkumer Súdwaard en yn it suden de Koaiwaard yn ‘e Iselmar.

It doarpsgebiet rikt mei de Polder Koaihuzen, neamd nei in buert fan buorkerijen en twa einekoaien, ta oan de yn 1876-1879 droechmealde Feitemar en Parregeaster Mar yn it easten. Fan de al âlde einekoaien is bekend dat de dêr fongen wetterfûgels nei Ho

Reahel is in streekdoarp fan nei alle gedachten deselde midsieuske oarsprong as de doarpen dy’t der omhinne lizze, mar der is net folle mear fan in doarp te fielen. Reahel hat dan ek in dramatyske skiednis. Op de gritenijkaart fan Skoatterlân yn de atlas fan Schotanus út 1718 hat Reahel noch in aardige kompakte buert en hielendal oan de súdkant fan de Tsjerkewei stiet de tsjerke op de noardlike wâl fan de Tsjûkemar.

De Tegenwoordige Staat van Friesland melde yn 1788 al: ‘Rohel, of Nyega, een Dorpje gelegen ten Westen van ’t voorige [Rotsterhaule], en onmiddelyk grenzende aan het

Rotstergaast is in streekdoarp dat tichtby feanmoeras nei alle gedachten yn de Midsieuwen ûntstien is op in útrinner fan in sânrêch noardlik fan de Tsjonger of de Kuunder. Yn 1315 stienen twa kapellen yn Rotstergaast, wêrfan ien ta tsjerke ferheven waard. It doarp hat twa út inoar lizzende buerten mei wat konsintrearre bebouwing en fierder fersprate pleatsen.

Yn de Tegenwoordige Staat van Friesland waard yn 1788 meld dat Rotstergaast of Kleine Gaast it lytste doarp fan de gritenij Skoatterlân is: ‘Weleer stond hier eene Kerk, die reeds voor veele jaaren is te niete geraakt: dit Dor

Rotsterhaule is in streekdoarp dat om 1500 hinne ûntstien is op de ûntginningsas fan Sint Jansgea út yn it noardeasten. Op de betiidste kaart dy’t Rotsterhaule yn byld bringt, de kaart fan Schotanus út 1718, is it doarp in streek mei wat huzen en buorkerijen mei wat boulân en fierder feanlân yn it noarden en healân yn it suden.

It doarp hat gjin tsjerke, yn de Tegenwoordige Staat van Friesland waard yn 1788 net safolle oer it doarp skreaun: ‘Rotsterhaule, dus genaamd om ’t zelve te onderscheiden van Ousterhaule in Doniawerstal, ligt in ’t Noorden van St. Johannisga, tusschen

Rottum is in streekdoarp dat yn de Midsieuwen by de Binnendyk lâns as ûntginningsbasis ûntstien is. Op de betiidste gritenijkaart fan Skoatterlân (Schotanus, 1718) is de agraryske streek fan Rottum mei hast allinne bebouwing oan de noardkant fan de Binnendyk werjûn. Yn it midden fan de streek stie de tsjerke. Noardlik fan de streek lei feanlân, súdlik en eastlik healân.

De Tegenwoordige Staat van Friesland melde yn 1788: : ‘Rottum, weleer Rotna genaamd, is thans een klein Dorp, alwaar veele huizen zyn afgebroken, […] loopende tot aan Haskerlands grenzen: weleer hield men hier de

Hoewol it streekdoarp Rûgehuzen súdwestlik fan Balk it karakter fan in buorskip hat, wurdt it fanâlds oanmerke as in selsstannich doarp. Oan de Coenderssingel, de Rûchhústerwei en foaral de Jan Jurjenssingel stiet ferspraat lytsskalige bebouwing fan huzen en buorkerijkes. It doarp skynt lang lyn in tsjerke oan de Balkster kant hân te ha, mar dêr is gjin spoar mear fan oer.

Tsjin de súdlike râne fan de Starnumanbosk leit it begraafplak wêr’t in klokkestoel op stiet mei in yn 1746 troch Cyprianus Crans getten klok, wat wol op in doarpsk ferline wiist. Yn it lêste kwart fan de 17e

Sânfurd is in lyts terpdoarp dat yn de Midsieuwen ûntstien is yn it midden fan it marregebiet yn it súdwesten fan de gritenij. Op de betiidste kaart fan de gritenij yn de atlas fan Schotanus út 1716 stiet de tsjerke fan ‘Zandvoord’ mei ien hûs oan Het Hop, in rune útrinner fan de Ringwiel. Westlik fan dizze kom stiet ien, en fierder op it skiereilân nei de Flakke Brekken lizze noch in fjouwertal pleatsen. Noardlik fan de Aldegeaster Brekken leit tusken in pear poelen de Sânfurder Ryp dy’t by it doarp hearre.

Yn de Tegenwoordige Staat van Friesland waard yn 1788 meld: ‘Zandf

Skarl is hast neat, in doarpke fan in pear húskes en buorkerijen om in mei flinke beammen omseame tsjerkhôf hinne, dêr‘t gjin tsjerke (mear) op stiet, mar in klokkestoel. De klok is yn 1597 getten troch Hendrik Wegewaert út Kampen. Oan de soal fan de rêch fan balstienliem dêr’t it Reade Klif fan ta op in hichte fan njoggen meter en mei in lingte fan 200 meter opdreaun is, liket it wol dat it doarpke yn in griene fallei dellein is. Dizze fallei giet nei in betreklik lege dyk oer yn de folslein lege en oardel meter djippe Suderpolder fan Starum. Oan de súdkant fan de Staverske Suderma

Skarsterbrêge is as lytse delsetting yn de 18e ieu as útbuert fan Ousterhaule en Ousternijegea op de Skarren ûntstien op de krusing fan in dyk en in feart. Yn de 18e ieu waard foar de turffeart de Skarster Rien nij groeven om in feart dy’t droech fallen wie te ferfangen. Yn de Skarren moast in tolbrêge komme foar de krusende dyk.

Yn de Tegenwoordige Staat van Friesland waard yn 1788 by Aldeouwer meld: ‘Johannes Assema, en die van Douma en Solkama deeden den reeds gemelden Nieuwen Rhyn graaven; en dewyl hier door eene nieuwe doorvaart wierd geopend, die veel bekwaamer was, dan de doo

St. Nyk is in streekdoarp dat by de dyk lâns oer in nochal hege sânrêch, ûnderdiel foarmjend fan in rige ‘gaasten’, yn de Midsieuwen ûntstien is. Op it betiidste kaartbyld, yn de atlas fan Schotanus út 1718, is der noch mar in bytsje bebouwing oan de belangrykste west east rjochte dyk te sjen, mar nammerste mear oan de dyk dy’t nei it suden rjochting De Lemmer rint. Oan dizze mei beammen beplante leane stiet oan de noardeastkant in rige wenningen en pleatsen. Foarby de krusing stiet de tsjerke oan de Lykwei. Noardlik fan it doarp leit boulân, súdlik healân.

De Tegenwoordige S

St.Jansgea is in streekdoarp fan midsieuske komôf op in ûntginningsas dy’t fan noardeast nei súdwest rint en wêr’t Rotstergaast en Reahel ek diel fan útmeitsje. Op de betiidste kaart dy’t St.Jansgea yn byld bringt, de kaart yn de Schotanusatlas fan 1718, is it doarp in nochal ticht beboude streek fan huzen en buorkerijen noardlik fan de dyk mei wat boulân en fierder feanlân. De tsjerke stie doe noardlik en frij fier by de streek wei.

Yn de Tegenwoordige Staat van Friesland waard yn 1788 oer it doarp meld: ‘dit Dorp is ten opzigte der stemmen, [..] het grootste der geheele Gri

Sleat liket in ideale renêssânsestêd: in krús fan wetter en dyk mei in regelmjittige fêsting der omhinne en yn it brânpunt de gebouwen fan it wrâldsk en tsjerklik gesach. Mar it lytse Sleat is âlder as de stichte renêssânsestêden en is ta in ideale foarm groeid. De stedsstruktuer is hast regelmjittich. Yn it skaad fan de feefoerfabryk – yn 1903 as suvelfabryk begûn – stie oant it midden fan de 19e ieu de Kowepoarte dy’t har gelikense hie mei de Wyckelerpoarte oan de oare kant: de twa lânpoart

Op dit moment is en een soort van reizend circus in Friesland gaande. Het is het lichtfestival Winterljocht. In de Friese steden Harlingen, Sloten en Dokkum worden lichtprojecties vertoond. Gebouwen worden met licht omgetoverd tot plekken waar verhalen worden verteld in woord of in beeld. Ik heb de versie in Sloten gezien.

Het was bescheiden qua opzet. Als je braaf de pijlen volgde kon je, ruim verspreid door de stad, op een aantal plaatsen een geprojecteerd gedicht lezen of bewegend beeld bewonderen. Het was opletten geblazen, in Sloten heb je hier en daar glad en glibberig plaveis

Smelbrêge is in lyts agrarysk streekdoarp dat nei alle gedachten yn de lette Midsieuwen mei Wâldsein en Ypekolsgea ûntstien is yn de uterste súdlike hoeke fan Wymbritseradiel. It grinze oan de eastkant daliks oan Doniawerstal. By de gemeentlike weryndieling kaam yn 1984 in flink gebiet westlik fan de Kûfurd by Wymbritseradiel. Hjirtroch hat Smelbrêge oer in smelle dyk nei de yn 1848 oanleine rykswei Snits-De Lemmer ûntsletten, no oan de boerestreek Koufurderrige in buordoarp yn eigen gemeente krigen.

Ut de gritenijkaart yn de atlas fan Schotanus út 1716 is op te meitsjen dat Smelb

Sniksweach is in doarp fan midsieuske komôf. It wie it lytste doarp fan de gritenij Haskerlân, mar waard wol rekkene ta de waaier fan Hasker Fiifgea: fan west nei east Sniksweach, Westermar, Haskerhoarne, Aldehaske en Nijehaske. De gritenijkaart fan Schotanus (1718) biedt it betiidste byld fan Sniksweach. De Swaag Manne Vaart, letter de Sniksweachster Feart neamd, rûn súdwestlik by in lyts oantal pleatsen lâns en joech likegoed nei it noarden as nei it suden, ûntslutingen oer it wetter.Efter de bebouwing rûn in paad wêr’t de tsjerke mei tsjerkhou oan lei. It efterlân wie doe noch ne

It streekdoarp Sondel leit op de súdlike sânrêch fan Gaasterlân en sil lykas de oare doarpen op dizze rêch om 1300 hinne ûntstien wêze. It doarp hat by de tsjerke in komfoarmige fertichting. By de Sondelergaast noardwestlik rikt dy rêch oant mear as sân meter. Noardlik fan Sondel leit de buorskip Delbuorren, westlik it okkerdeis opromme Dútske bunkerkamp dat lang as bungalowpark yn in rekreaasjegebiet tsjinst dien hat. Súdlik fan Sondel leit it natuergebiet de Sondeler Leijen.

De herfoarme tsjerke is yn 1870 op de fûneminten fan in foargongster boud en stiet op in heech lizzend

Starum heart ta de âldste fan de Fryske alve stêden. De delsetting lei geunstich oan inkele wetterwegen, mar wetter is Starum ek needlottich wurden. Nei’t de Sudersee foarme wie, waard it plak kwetsber: stoarmen sloegen stikken fan de stêd fuort, slokten sels it wichtige Odulphuskleaster op.

Al fan de 9e ieu ôf naam Starum diel oan de handelsfeart by de Noardseekust lâns en al gau dêrnei waard it plundere troch de Noarmannen. Starum waard Hanzestêd, krige yn de 12e ieu it tolprivileezje fan de keizer en koe al gau in stêd neamd wurde. foaral oan de seehannel hie Starum har bloei t

Teroele is in wetterdoarp oan de eastlike kant fan de Kûfurd wêr’t de pleatsen mei opfearten hinne ûntsletten wienen. It is altyd it lytste doarp fan de gritenij west. It âldste kaartbyld, de gritenijkaart fan Doniawerstal út 1718, lit in net al te grutte rige fan pleatsen sjen, dy’t yn it midden in tsjerke ha. Yn de súdlikste hoeke fan it gebiet, by de Jiskenhúster Mar, is de bebouwing wat tichter dan dy fan de wetterstreek nei it noarden.

Yn 1788 melde de Tegenwoordige Staat van Friesland: ‘dit Dorp ligt in ’t laagland […] en strekt zich, Westwaards, over de Koevorde, uit

Turns is in lyts terpdoarp oan de Frjentsjerter Feart. Oer de feart leit in karakteristike flapbrêge. It doarp leit op in hoeke yn de súdlike himdyk fan de Middelsee. By de doarp leit de buorskip Annebuorren dy’t ea in hege wier hie en frij ticht by de Slachtedyk leit. Fan de terp is net folle mear te merken. Wol stiet de tsjerke op in hôf wêr’t de trochgeande dyk as in winkelheak omhinne bûget en dat kin in oanwizing wêze fan hoe’t it profyl fan de terp ferrûn. Dizze dyk wurdt lykas de wâlskanten fan de feart omseame troch buertsjes mei beskieden bebouwing.

It moai lizzende t

Voor dit dorp is nog geen tekst beschikbaar!

Tsjerkgaast is in streekdoarp dat yn de Midsieuwen ûntstien is op in izige kearwâl, in útrinner fan dy yn Gaasterlân. Om it doarp hinne lei leechlân en troch it doarp hinne rint in âlde dyk dy’t fan Starum troch Gaasterlân nei Doanjewerstal rint. Op de gritenijkaart fan Schotanus stiet it as in ridlik beboude streek oanjûn mei yn it westen Kleine Gaast en yn it easten Wollegaast, buerten op deselde keardaam.

Yn de Tegenwoordige Staat van Friesland werd in 1788 gemeld: ‘Tjerkgaast, als of men zeide Kerkheuvel, is een goed Dorp. […] De kerk, met een klein spits torentje voorzien

FrieslandWonderland is een populaire website. Vele duizenden mensen gebruiken deze website wekelijks om zich te oriënteren op [Friesland] of zich voor te bereiden op een [verblijf]. U kunt uw [bedrijf], [accomodatie] of [producten] onder de aandacht brengen bij dit brede publiek. Hiervoor meldt u zich aan als deelnemend bedrijf. U krijgt dan een eigen [inlogcode] waarmee u uw [advertentie] of [bedrijfspresentatie], inclusief doorlink, helemaal naar eigen wens kunt samenstellen en beheren.

Bedrijfspresentaties worden standaard getoond op plaats- en regionaal niveau. Tegen meerprijs

Warns leit súdlik fan it Johan Frisokanaal útstrekt oer in lingte fan wol twa en in heale kilometer, al hat de lêste kilometer in iepen karakter mei in frij losse bebouwing fan foaral pleatsen. It doarp leit op in sânrêch út de iistiid dy’t hjir en dêr heger rikt dan sân meter.

Fanâlds is it doarp ferdield yn trijen: ‘t Noard, Tsjerkebuorren en ‘t Súd. De bebouwing is op twa plakken ta kearnen fertichte. Oan de noardkant by it kanaal hat de streek him ta kom ûntwikkele mei oan de westlike kant in opmerklike strook meast âlde efterbebouwing en in relatyf flinke haven.

Westhim is in lyts kompakt terpdoarp fan midsieuske oarsprong mei in buert tichtby de Himdyk. Dizze dykstreek wurdt de Kat neamd en de terp Feytebuorren. Op de gritenijkaart fan Wymbritseradiel yn de atlas fan Schotanus út 1716 stiet it doarp tekene mei in fjouwertal buorkerijen om de tsjerke hinne mei de Westhimster Opfeart nei de Wimerts . In opfeart dy’t yn it suden by de Kat in slûs, in syl, yn de Himdyk hat, wêr’t ek noch twa huzen steane. De Himdyk leit noardlik fan de yn 1633 droechmealde Atsebuorster mar. De polder hat in merkber leech nivo.

De Tegenwoordige Staat van Friesla

Gisteren was ik aanwezig bij een voorstelling van [Floed]. Dit is een openlucht theatervoorstelling rond het Ir. D.F. Woudagemaal in Lemmer. De voorstellingen zijn van 22 september tot 7 oktober. Als je tijd hebt en houdt van openluchtvoorstellingen moet je zeker gaan. Ik heb ervan genoten.

Het Woudagemaal vormt het magistrale middelpunt van de locatie en het verhaal. Het verhaal gaat over de relatie tussen het water en het gemaal. Er is een wandeling uitgezet in de weilanden rond het gemaal, over de IJsselmeerdijk en door het gemaal zelf. Op meerdere plekken langs de route beelden

Wikel is in relatyf heech lizzend komdoarp súdlik fan de Sleattemer Mar dat yn de 12e ieu foar it earst yn de boarnen foar komt. Bûten de doarpskom is der foaral by de útfalswegen lâns aardich wat fersprate bebouwing. By de âlde Heerenhoogwei lâns is mingde bebouwing fan earst wenten en fierder fan it doarp ôf pleatsen. Súdlik binne oan de Gaestfjurwei ein it heech lizzende Iwert (of Ybert) allinne agraryske buerten te finen.

By de âlde dyk nei Balk, healwei, is de bebouwing oant de kompakte buorskip Bargebek fertichte. Dêr stiet de eardere grifformearde tsjerke út 1907 en wat pl

Warkum wie in iepen stêd sûnder stedsferdigening. De stêd wie smel en lang, fan de slûs oant it Dwersnoard mear as oardel kilometer. Warkum is boud oan wjerskanten fan de oandamme Wimerts. Hoewol de stêd net oan see lei, die se folop mei oan de seehannel. Warkum wie troch it Soal mei de Sudersee ferbûn. Dit wetter hat nei twa kilometer fan de Iselmar ôf in skutslûs mei tsjin de dyk oan in skildereftich gebiet. Hjir leit û.o. herberch Séburch en de mear as trije ieuwen âlde skipswerf De Hoop.

Dat de Warkumers in protte omset hân ha mei seefeart en hannel is oan in protte pronkgev

Wâldsein is in komdoarp dat yn de Midsieuwen ûntstien is as in delsetting oan it wetter. It ûndergie in folslein oare ûntwikkeling as de agraryske doarpen yn de omjouwing. Troch skipfeart en hannel dy’t oare yndustry sa as skipsbou en houtbewurking yn wurking sette, hat Wâldsein in lyts steds karakter krigen. Op de gritenijkaart yn de Schotanus-atlas út 1716 is it al in konsintrearre komdoarp mei tsjerke en mole.

Yn de Tegenwoordige Staat van Friesland waard yn 1788, oan it ein fan in perioade fan grutte bloei, meld: ‘Woudsend, wel het kleinste der Buitendykster Dorpen, ten opzic

Ypekolsgea is in streekdoarp fan midsieuske oarsprong, wêrby yn de hege Midsieuwen yn it noardeasten in delsetting by it wetter de Ie ûntstie dy’t fanôf de betide 11e ieu in selsstannige posysje krige: Wâldsein dat it memmedoarp al betiid mei gloede benefter liet. Ypekolsgea bleau in agraryske streek. Op de gritenijkaart fan Wymbritseradiel yn de atlas fan Schotanus bestiet it doarp yn de uterste súdwesthoeke út in lange streek fan sawat trije kilometer mei ûngefear tsien fier út elkoar steande pleatsen. Se steane foar in grut part súdlik fan de Weisleat, in sleat dy’t yndie flank

Ysbrechtum is in komdoarp mei mooglik in terpferline. It tsjerkhôf leit nammentlik frij heech. It doarp leit tichtby Snits, wêrmei it yn 1844 in ferbiningsdyk krige, de mei pún ferhurde dyk fan Snits nei Boalsert. Tusken Ysbrechtum en Tsjalhuzum kaam in tolhûs dat der noch altyd stiet. Tsjalhuzum is oarspronklik in terpdoarp en is tsjinwurdich in agraryske delsetting fan in stik as wat buorkerijen en in tsjerkhôf mei in toer út 1871. Ear’t de wei nei Snits der kaam wie Ysbrechtum fia de Frjentsjerter Feart nei it wetternetwurk fan Fryslân &u