Leegkerk

©: Peter Karstkarel

Het wierdedorp Leegkerk is waarschijnlijk in de vroege middeleeuwen ontstaan in het lage vruchtbare kleigebied ten noorden van de hoge uitloper van de Hondsrug waarop Hoogkerk ontstond. In de middeleeuwen komt het voor als Legakerke, ofwel lage kerk. Om hier met enige zekerheid voor lijf, have en goed te kunnen boeren werd een wierde opgeworpen. Het klein gebleven dorp was ontsloten door het iets westelijker gelegen Aduarderdiep en het Reitdiep. Buiten de kerkterp en verspreid in het land liggende boerderijen, hoort een deel van de lintbebouwing van vrijstaande huizen aan de Leegeweg ook bij het dorp.

De in de eerste helft van de 13^e eeuw gebouwde romano-gotische dorpskerk is een eenbeukig bouwwerk met een vijfzijdig gesloten koor en een aardige 18de-eeuwse dakruiter met een hoge uivormige spits. De westelijke gevel en het aan deze zijde aansluitende gedeelte van de noordmuur zijn het meest oorspronkelijk, met siernissen en vensters met kraalprofelen in de dagkanten. Het andere muurwerk is van een kennelijk ingrijpende reparatie die omstreeks 1520 heeft plaatsgehad.

De kerk is niet alleen; er staan twee boerderijen bij. Onmiddellijk ten oosten van het kerkhof staat een kop-rompboerderij met een gepleisterd voorhuis en aan de overzijde van de Leegeweg een boerderij met een voorhuis dat bestaat uit twee haaks op elkaar staande vleugels uit circa 1905. Verderop aan deze weg, dichtbij het Aduarderdiep is een boerderij met een blokvormig voorhuis uit ongeveer 1900 te vinden. Aan de in noordelijke richting lopende Zijlvesterweg is een appartementencomplex in de vorm van een kop-hals-rompboerderij gebouwd en even verder staat de boerderij Gravenburg, een fraaie kop-hals-romp uit ongeveer 1925 met expressionistische aspecten in een traditionele hoofdvorm.

Bij de kleine buurschap Slaperstil, bestaande uit enige boerderijen en huizen bij de kruising van de Zijlvesterweg met de Friesestraatweg staat poldermolen De Jonge Held, een rietgedekte bovenkruier op veldmuren, die in 1829 is gebouwd.