Zoek op categorie

Op 10 december 1910 komt bij de gemeente een aanvraag binnen van Sipke Simons Kooistra voor het bouwen van ‘ene stelphuizinge’ op perceel “It Werp” onder Folsgare (Skeender 2) Hiermee wordt een derde Kooistra boerderij gerealiseerd in de Folgaasterhem. “It Werp” is een perceel dat is ontstaan in de zuidelijke slenk van de Middelzee tegen de Breede dijk aan en betekent buitendijksland. Het perceel is in 1850 eigendom van de Kooistra’s geworden met de koop van de boerderij op Suderbuorren  (Easthimmerwei 23). Sipke Simons Kooistra is getrouwd met Trijntje van Wijngaarden. Ze wonen op de boerderij Scheender State en willen het rustiger aan gaan doen. Ze maken  plaats voor hun zoon Sije Simons Kooistra en Antje Gerbrandy uit Bozum.Sije en Antje hebben besloten om in mei 1911 te gaan trouwen. Sipke en Trijntje verhuizen naar de Skeender. Sije en Antje worden de volgende generatie Kooistra’s op Scheender State. Sije was niet de beoogde opvolger, maar zijn oudere broer Simon wordt dominee en dat telt zwaarder dan boer worden.  In januari stuurt Sipke Simons een verzoek naar de gemeente voor het bouwen van een wagenhuis achter de boerderij op de Skeender. Alles wordt goedgekeurd. Begin 1911 wordt met de bouw begonnen door Wytse de Boer, de timmerman uit het dorp. De boerderij heeft een doorlopende gang die de scheiding is tussen het woongedeelte en de stal. Aan de linkerzijde van het woongedeelte bevindt zich de pronkkamer, in het midden is een slaapkamer met een trap naar boven en rechts is de woonkamer. Aan de oostzijde is de hoofdingang, achter de gang is de keuken met een deur naar het wagen pad langs de hooivakken. 

DORPSWAPEN EN -VLAG VAN MENALDUM Met het opheffen van de gemeente Menaldumadeel in 2018, verdween niet alleen het gemeentehuis uit Menaldum, maar ook het gemeentewapen werd bijgezet in de archieven van de staat. Dit gemeentewapen echter bevatte een voor Friesland uniek stuk: de liggende en omziende eenhoorn. Om de eenhoorn voor Menaldum te bewaren stelde de Fryske Rie foar Heraldyk voor aan Plaatselijk Belang Menaldum, om in een nieuw dorpswapen en -vlag de eenhoorn terug te brengen naar zijn oorsprong. Bijzonder is, dat de eenhoorn een in deze positie een evenknie heeft in het Lam Gods in het dorpswapen van Berlikum. Dit Lam ligt in de dakgoot van een kerkgebouw en ziet, evenals de eenhoorn, om. Twee wapens en vlaggen, die een beeld dragen dat aan elkaar gelijk is. Beiden zijn een beeld van Christus. In het wapen van Berlikum is dat duidelijker dan in het Menaldumadeelse wapen. Want het Lam draagt een kruisvlag. In het ontwerp dorpswapen Menaldum zien we de liggende en omziende eenhoorn in de bovenste helft van  het schild.   Net als in het voormalige gemeentewapen in blauw. De deling van het schild laat ons kantelen zien. Deze zijn een herinnering aan de versterkte huizen (stinzen en states) die in en rondom Menaldum hebben gestaan. In de Historie gaat door het eigen dorp door de heer A. Algra staan ze op een rijtje genoemd: Orxma, Gralda, Jukema, Donia, Galama, Hemmema en Martena. Het gemeentewapen van Menaldumadeel is in 1938 gewijzigd. Het wapen van 1818 toonde ons een rode liggende eenhoorn met groene hoorn in een zilveren schild, vergezeld van twee groene kiavers en een blauwe ruit. De kiavers zijn in het nieuwere gemeentewapen veranderd in een St. Jacobsschelp en een eikel, beide van goud en de blauwe ruit is van zilver geworden. Als herinnering aan dat oude wapen zijn in het dorpswapen de twee groene kiavers teruggekomen. Deze geven de agrarische sector van het dorp weer. De rode ster in de schildvoet wil het oude bestuurscentrum van Menaldumadeel in herinnering brengen en houden. Deze ster is de zgn. Leidster. Menaldum het leidende dorp in de gemeente. De vlag toont ons de liggende eenhoorn in blauw net zoals in de gemeentevlag. Deze vlag is verticaal gedeeld en de dorpsvlag bezit een gekanteelde horizontale deling in de kleuren van het schild: blauw en goud/geel. DORPSWAPEN EN -VLAG VAN MENALDUM Met het opheffen van de gemeente Menaldumadeel in 2018, verdween niet alleen het gemeentehuis uit Menaldum, maar ook het gemeentewapen werd bijgezet in de archieven van de staat. Dit gemeentewapen echter bevatte een voor Friesland uniek stuk: de liggende en omziende eenhoorn. Om de eenhoorn voor Menaldum te bewaren stelde de Fryske Rie foar Heraldyk voor aan Plaatselijk Belang Menaldum, om in een nieuw dorpswapen en -vlag de eenhoorn terug te brengen naar zijn oorsprong. Bijzonder is, dat de eenhoorn een in deze positie een evenknie heeft in het Lam Gods in het dorpswapen van Berlikum. Dit Lam ligt in de dakgoot van een kerkgebouw en ziet, evenals de eenhoorn, om. Twee wapens en vlaggen, die een beeld dragen dat aan elkaar gelijk is. Beiden zijn een beeld van Christus. In het wapen van Berlikum is dat duidelijker dan in het Menaldumadeelse wapen. Want het Lam draagt een kruisvlag. In het ontwerp dorpswapen Menaldum zien we de liggende en omziende eenhoorn in de bovenste helft van  het schild.   Net als in het voormalige gemeentewapen in blauw. De deling van het schild laat ons kantelen zien. Deze zijn een herinnering aan de versterkte huizen (stinzen en states) die in en rondom Menaldum hebben gestaan. In de Historie gaat door het eigen dorp door de heer A. Algra staan ze op een rijtje genoemd: Orxma, Gralda, Jukema, Donia, Galama, Hemmema en Martena. Het gemeentewapen van Menaldumadeel is in 1938 gewijzigd. Het wapen van 1818 toonde ons een rode liggende eenhoorn met groene hoorn in een zilveren schild, vergezeld van twee groene kiavers en een blauwe ruit. De kiavers zijn in het nieuwere gemeentewapen veranderd in een St. Jacobsschelp en een eikel, beide van goud en de blauwe ruit is van zilver geworden. Als herinnering aan dat oude wapen zijn in het dorpswapen de twee groene kiavers teruggekomen. Deze geven de agrarische sector van het dorp weer. De rode ster in de schildvoet wil het oude bestuurscentrum van Menaldumadeel in herinnering brengen en houden. Deze ster is de zgn. Leidster. Menaldum het leidende dorp in de gemeente. De vlag toont ons de liggende eenhoorn in blauw net zoals in de gemeentevlag. Deze vlag is verticaal gedeeld en de dorpsvlag bezit een gekanteelde horizontale deling in de kleuren van het schild: blauw en goud/geel. 

V 015 Mieddyk 39     Geschiedenis locatie en de bewoners >>>>>>>>>>Armenland ( Earmlân ) van Kerk- en armvoogdij In Menaldum en omgeving is al rond de vijftiende eeuw veel kerkelijk bezit. In april 1543 doet de plaatselijke pastoor Johannes Utricensis(=van Utrecht) hiervan verslag, dat terug te vinden is in de beneficiaalboeken. Na de reformatie in 1580 verliezen de katholieken hun zeggenschap over de eigendommen. De scheiding van kerk en staat brengt met zich mee dat ook de armenzorg in Menaldum behoorlijk wordt geformaliseerd. Verder lezen kan via de link van het   “Armenland van Kerk- en armvoogdij.pdf “ zie onderaan deze pagina >>>>>>Bewoners Wij , Jurjen en Durkje Kingma zijn, na Geert Duinkerk, Bartele van der Meulen, Bonne Meersma, Sjouke de Vries, Durk de Vries en de familie Althuis, de zevende bewoners van Mieddyk 39 op ‘it earmlân’ van Menaam. Wij waren zeer nieuwsgierig naar de geschiedenis van ons plekje aan de Mieddyk en zijn gestart met een onderzoek. Eerst naar de naam van de omgeving , het “earmlân “. Ook waren wij benieuwd naar het verhaal achter de bewoners. Deze verhalen zijn te lezen in de de PDF documenten die verderop in dit venster aanklikbaar zijn. >>>>>>Opgemerkt dient te worden dat dit een onderzoek in proces is en dat Jurjen Kingma en wij van Documentatie Menaam graag verblijd worden met aanvullingen en/of opmerkingen. Jurjen Kingma Menaam  jurjen.durkje@kpnplanet.nl 

Orxma State  Oorspronkelijk stond hier een boerderij die in 1629 gekocht werd door Ruurd van Juckema. De boerderij werd in 1642 in opdracht van Homme van Camstra vervangen door een prachtig huis met hoven grachten en singels.  In 1830 wordt de state in opdracht van Van Sminia verkocht en in 1831 afgebroken. De prachtige hoven en singels werden bouwland en grasland. Van de afbraak stenen werd een armhuis gebouwd, dit arm en werkhuis werd in 1832 gesticht, het gebouw staat er nog. Er werden later 4 eensgezinds woningen van gemaakt. Dit gebouw werd eerst gebruikt voor het stallen van de paarden en wagens. Het wapen van de Camstra`s zat in de muur gemetseld van het Dienstencentrum van de huidige serviceflat Orxma State. Het wapen bestaat uit een kam en een ster en een rad die de naam Camstra moet uitbeelden. Om Orxma state ligt nog een gedeelte van de oude grachten. Een gedeelte van de serviceflat is in 2018 afgebroken. De wapen steen is door het Documentatie Centrum Menaam veiliggesteld en in 2023 terug geplaatst. Bronnen Tekst: Aantekeningen van J. Leemburg "Beschryvinge van de Heerlyckheydt van Frieslandt" door Chr. Schotanus (1664) "Tegenwoordige staat van Friesland" ca. 1780 "De historie gaat door het eigen dorp" van A. Algra (1955-1960) Website van Tresoar "Menaldumadeel, 2000 jaar leven in een Friese grietenij" door David Hartsema (1981) “Kroniek van het hedendaagse Friesland” van Dr. Wumkes “Skiednis fan Menameradiel” red. O. Santema en dr. Y.N. Ypma, 1972  Website van Menaldumdorp Orxma State  Oorspronkelijk stond hier een boerderij die in 1629 gekocht werd door Ruurd van Juckema. De boerderij werd in 1642 in opdracht van Homme van Camstra vervangen door een prachtig huis met hoven grachten en singels.  In 1830 wordt de state in opdracht van Van Sminia verkocht en in 1831 afgebroken. De prachtige hoven en singels werden bouwland en grasland. Van de afbraak stenen werd een armhuis gebouwd, dit arm en werkhuis werd in 1832 gesticht, het gebouw staat er nog. Er werden later 4 eensgezinds woningen van gemaakt. Dit gebouw werd eerst gebruikt voor het stallen van de paarden en wagens. Het wapen van de Camstra`s zat in de muur gemetseld van het Dienstencentrum van de huidige serviceflat Orxma State. Het wapen bestaat uit een kam en een ster en een rad die de naam Camstra moet uitbeelden. Om Orxma state ligt nog een gedeelte van de oude grachten. Het Dienstencentrum  is in 2018 afgebroken. De wapen steen is door het Documentatie Centrum Menaam veiliggesteld en is in 2023 terug geplaatst. Bronnen Tekst: Aantekeningen van J. Leemburg "Beschryvinge van de Heerlyckheydt van Frieslandt" door Chr. Schotanus (1664) "Tegenwoordige staat van Friesland" ca. 1780 "De historie gaat door het eigen dorp" van A. Algra (1955-1960) Website van Tresoar "Menaldumadeel, 2000 jaar leven in een Friese grietenij" door David Hartsema (1981) “Kroniek van het hedendaagse Friesland” van Dr. Wumkes “Skiednis fan Menameradiel” red. O. Santema en dr. Y.N. Ypma, 1972  Website van Menaldumdorp

Dyksterbuorren 15 en 17 Deze boerderij stond vroeger op deze plaats . Dit is op de hoek van de Dyksterbuorrenen de Berltsumerdyk .De bewoner was IJtzen Kuipers , geboren 9 april 1883. Hij was landbouwer en woonde er in ieder geval al in 1910 tot en met 1930. Toen is de boerderij afgebroken en is Dyksterbuorren 15 gebouwd door D.Boersma uit Vrouwenparochie. Volgens de aangepaste woonkaart is er een zoon van Jan en Trijntje Bijlsma samen met Ietje Plat uit Vrouwenparochie komen wonen op 27 Sept. 1930 . Het huisnummer was toen Menaldum 300 . De foto  is het huidige Dyksterbuorren 15. Hier heeft tot 1957 het postkantoor van Joh. Meijer gezeten, die toen is verhuisd naar Ljochtmisdyk 3. Links op de foto bij pand nr. 19  is nog aan de rechter gevel te zien dat de boerderij er heeft gestaan. Het kadasterkaartje geeft de locatie Nr. 17 aan. In dit pand , het voorhuis van de oorspronkelijke boerderij , had Rintje Zondervan van 13 mei 1935 tot aan zijn overlijden in 1989 een timmerbedrijf en een winkel. Het pand Dyksterbuorren19  op de foto is gebouwd in 1875 en hier heeft de schrijver Ype Poortinga gewoond. (over hem meer in een ander venster ) De boerderij gezien vanaf de hoek Dyksterbuorren en daaronder vanaf de  Berltsumerdyk Bronnen; Hisgis.nl (Fryske akademy ) Archief Waadhoeke Foto`s ; Documentatie Menaam Deze boerderij stond vroeger op deze plaats . Dit is op de hoek van de Dyksterbuorrenen de Berltsumerdyk .De bewoner was IJtzen Kuipers , geboren 9 april 1883. Hij was landbouwer en woonde er in ieder geval al in 1910 tot en met 1930. Toen is de boerderij afgebroken en is Dyksterbuorren 15 gebouwd door D.Boersma uit Vrouwenparochie.

Op Tsjaerddyk 41 stonden vroeger drie woningen. Links het kerkhuis noord en daartegen aan een huisje met drie lindebomen ervoor. Rechts stond een gebouw waarin zes gezinnen woonden dat “de Tempel” werd genoemd. Als eerste wordt de Tempel gesloopt. Wanneer in 1959 het kerkhuis leeg komt, koopt aannemer Jelle Wiersma het pand, sloopt het en zet er een stuk naar achteren een timmerschuur neer. Als laatste wordt het huisje met de lindebomen gesloopt en koopt hij het met het perceel waar de Tempel stond. Hierop bouwt hij in 1981 een huis met garage. De garage, tussen de timmerschuur en het huis, staat waar het huisje met de lindebomen stond en het huis op de plek van de Tempel maar dan een stuk naar achteren waardoor de Tsjaerddyk een stuk breder is geworden. 

De huidige Laurentiuskerk dateert uit 1876 maar de historie van de kerk gaat echter nog veel verder terug. Al in de 13e eeuw stond er een kerkgebouw in Folsgare. Niet alleen de kerk, maar ook het orgel, het uurwerk en de klok zijn bijzonder genoeg om een venster over te maken.Onder de vloer van de kerk liggen de grafzerken van de Sjaarda’s. De grafstenen van de familie Foekema staan voor in de kerk.  Deze beide families speelden een belangrijke rol in en rond het dorp in de 15 eeuw. Via de code komt u terecht bij de vensters met betrekking tot de kerk.Op de foto de kerk en toren met klimmer in de jaren ‘30.

Age Jans de Vries uit Joure is in 1836 bij timmerman Johannes Paulus Spiering in dienst als timmerknecht in de nieuwe timmerzaak op Tsjaerddyk 44. Hij krijgt verkering met Baukjen Ades Jorwerda, die dienstmeid is in het dorp. “It is mienens” en ze trouwen in 1837 in Folsgare waar ze ook gaan wonen. Hun tweede kind Aede wordt op 29 juni 1842 geboren. Aede wordt door zijn vader opgeleid om net als hem timmerknecht te worden. Aede groeit voorspoedig op en leert lezen en schrijven op de nieuwe school. In 1852 verhuist het gezin naar Oosthem. Als Aede 18 jaar oud is overlijdt zijn vader, nog maar 53 jaar oud. Aede is nu als oudste zoon plotseling gezinshoofd en moet de kost verdienen voor het gezin. Zijn toekomstplannen worden hierdoor uitgesteld maar uitstel betekent geen afstel. Als hij 34 jaar is, is hij weer vrij om zijn leven op te pakken. Hij trouwt met de 20 jarige Marijke Zandstra en gaan in  Folsgare op het ’t Streekje wonen waar hij als timmerknecht begint bij Auke van der Velde. In 1877 verhuizen ze naar Hichtum waar Age Aedes wordt geboren. Na zijn geboorte gaan ze in 1879 weer terug naar Folsgare. Aede de Vries koopt in 1879 de westelijke helft van het perceel van de voormalige slagerij/bakkerij (kadaster no 713). Op dit perceel staat de oude koestal van de slagerij en hierin begint hij zijn klusbedrijf. Hij moet echter van de grond af beginnen maar krijgt o.a. door de kerkvoogden werk aan de kerk, toren en de kerkhuizen toebedeeld. Na een paar jaar gaat het goed met het bedrijf en hij bouwt rond 1880/1881 een woonhuis voor zijn bedrijf (Tsjaerddyk 28).

Naast de kerk in Folsgare staat een boerderij die de “pastorieboerderij “ wordt genoemd. Tijdens de kerstening van Fryslân, zo rond het jaar 750, werden er steeds meer kerken gesticht. Bij de stichting van de kerk hoorde een pastoriehoeve / boerderij. Dit was reeds in 819 bepaald in een handvest van Lodewijk de Vrome. Hij bepaalde dat bij elke te bouwen kerk een hoeve in vol bedrijf moest zijn gelegen, ten behoeve van het onderhoud van de pastoor. Het onderhoud van het pastoriegebouw in het algemeen, evenals van de kerk en toren, werd uit de kerkgoederen (patroons goederen) bekostigd.  Vaak was de pastoor naast priester ook boer en zeker in Fryslân kwam het ook vaak voor dat hij een vrouw en kinderen had. In Folsgare ligt de pastorieboerderij naast de huidige kerk. In 1511 is hij 48 pondemaat groot, wat duidt op een welgestelde parochie. Het land dat bij de boerderij hoort, ligt in de Nieuwlander polder ten noorden van de hoeve en in latere tijd zal het land in het Marlân ten zuiden van de Tsjaerddyk er aan toegevoegd worden.  In 1511 is het land verdeeld in ‘Grasland, Hoijland en Saedland’. Het ‘Grasland’ ligt tussen de Tsjaerddyk en het Middelpad. ‘Het ‘Hoijland’ ten zuiden van de Tsjaerddyk in ‘die Meeren’ met een klein perceel ten noorden van het kerkhof. Het ‘Saedland’ ligt langs het Middelpad.  Het voorhuis van de pastorieboerderij zal gebouwd zijn omstreeks de 16e / 17e eeuw.  In het kerkarchief staat in het jaar 1746 de uitgaven post “Betaald voor onderhoud van huys van de Pastorije Zathe”. De schuur van de boerderij is volgens een gedenksteen in de muur herbouwd in 1873. In het kerkarchief wordt een opmerking gemaakt dat de eerder gebouwde schuur door brand zou zijn verwoest.

Pietje Hilbrands Boschma woont vanaf haar geboorte in 1833 in Folsgare maar verhuist in 1872 naar Oosthem. Ze voelt zich daar niet thuis en wil terug naar Folsgare. In 1876 koopt ze van haar jongste broer Jouke Hilbrands Boschma een stukje onbebouwde grond aan de Tsjaerddyk met kadaster no 739.( later Tsjaerddyk 32)  Hierop laat ze een huis bouwen waar ze gaat wonen in een omgeving waar ze is opgegroeid en de mensen kent. Pietje Hilbrands trouwt in 1880 met Jan van Netten en het huis aan de Tsjaerddyk komt in de verkoop. Rinke Douwes Reitsma koopt het huis voor zijn schoonmoeder Yke Ruurds Abma. Yke blijft aan de Tsjaerddyk wonen tot haar overlijden in 1893. Na het overlijden van Yke Ruurds wordt er boedelscheiding gehouden en komt het huis in bezit van Rinke Douwes Reitsma. Het huis wordt verhuurd maar blijft in eigendom van de familie Reitsma. Hinke Rinkes Reitsma en haar man Albert Jans Twijnstra erven het huis in 1903 en willen het verkopen. In november 1904 koopt Rients Hiddes Frankena het huis, maar het komt pas vrij in 1905.

Al eeuwen is de school het middelpunt in het dorp. In het kerkarchief kunnen we lezen dat in 1685 een gedeelte van de pastorie is verbouwd tot klaslokaal en dat Douwe Douwes een parttime baan als onderwijzer had. In 1806 wordt de schoolwet ingevoerd. In deze wet is geregeld dat uitsluitend het openbaar onderwijs wordt gesubsidieerd. In Folsgare bestaat de wens om een school te stichten, maar pas in 1834 komen de kerkvoogden bijeen om te praten over de vraag waar deze openbare school moet komen te staan. Na een langdurige bijeenkomst besluiten ze dat de beste plek voor een school ten noordoosten van de kerk is. De ingang van de school zou dan aan de Skeender komen te liggen. Er komt tegenstand, vooral omdat de school dan buiten het dorp komt te staan en dat de boer van de pastorie boerderij een stuk weiland kwijt raakt. Een paar jaar later komen de kerkvoogden weer bijeen, nu met het plan om de gracht ten zuiden van de kerk te dempen en hier de school te bouwen.  De school staat dichter bij het dorp en het kost de boer geen weiland. Dit plan wordt aangenomen. De terpgrond van het “Tsjerke pôltsje” is te waardevol om er een gracht mee te dempen, men laat grond van elders aanvoeren. Voor de financiering gaat men met een intekenlijst langs de deuren en daarnaast leent de kerk  fl 1000, - van Jelle Douwes Bouma die boer op Bons is.

Per 1 januari 1886 wordt de openbare school in Folsgare door de gemeente opgeheven. Dit bericht komt niet als donderslag bij heldere hemel, want de ouders hebben aangegeven dat ze christelijk onderwijs voor hun kinderen willen. Hiertoe was al een commissie opgericht tot bevordering van christelijk onderwijs te Folsgare. Wanneer de statuten op 7 maart 1886 bij koninklijk besluit worden goed gekeurd,  is de vereniging een feit. In september 1886 komt het bestuur weer samen.. De voorzitter Ds. E. C. Gravenmeijer opent de vergadering met gebed. Op de agenda staat als voornaamste punt: de bouw van de nieuwe school. Op de aanbesteding zijn veertien inschrijvingen binnengekomen. De laagste inschrijving is van timmerman Asma uit Heeg en de bouw zal hem worden gegund, tot er iemand opmerkt: “Is hij niet Rooms? ”. Dan valt er een stilte, dit hadden ze niet voorzien.  Dit feit is zo ernstig, dat de bouw wordt gegund aan de volgende op de lijst, timmerman Walsmeer uit Wons.   De nieuw te bouwen school komt tegenover de oude school te staan. Net als bij de eerste school mag het niet ten koste gaan van een stuk weiland en daarvoor zal het laatste doorlopende stuk Tsjaardvaart worden gedempt. De eerste steen wordt gelegd op 22 oktober 1886 door H.E. Gravenmeijer, de zoon van de voorzitter. Op 20 april 1887 wordt de school geopend. Het tijdelijk aangestelde hoofd van de christelijke school, J. Wielinga uit Gauw, wordt nu vervangen door de eerste onderwijzer aan de nieuwe school, Johannes Steenbergen uit Wommels.

In 1855 is Willem Sjerps Twijnstra 63 jaar oud en 25 jaar slager in Folsgare. Hij is getrouwd met Japke Pieters Boomsma en hun kinderen hebben bijna allemaal het ouderlijk’huis verlaten. Het wordt tijd voor iets anders. Ze laten op het eind van de Tsjaerddyk, naast de slagerij op hun eigen erf, een koemelkerij bouwen met ruimte voor vier beesten. Willem Sjerps kan het nu wat rustiger aan doen maar heeft toch nog iets om handen. Geertje, de jongste dochter, blijft bij hen wonen en wordt mantelzorgster. Het wordt een woonhuis met een voor- en achterkamer, een zolder en een aparte schuur. De stal is tegen het woonhuis aan gebouwd met de deur naar de koestal aan de wegzijde. De afvoer van de stal gaat met een buis onder de weg door en komt uit in de sloot aan de overzijde van de Tsjaerddyk. Deze sloot krijgt in het dorp al snel de bijnaam “Skytsleat”.( mestsloot) Deze is links op de hoofdfoto te zien. De koemelkerij staat op deze foto achter de boom. De sloot loopt langs de weg achter het kerkhuis en de tempel door richting pastorieboerderij.

Smid Hein Heinsius en zijn vrouw Durkje Boersma hebben het plan opgevat om voor hun dochter Sytske en hun schoonzoon Feike Damstra (zoon van Klaas Damstra en Klaaske de Boer) een koemelkerij te laten bouwen. Hein Heinsius wil daarvoor het stukje kerkland te kopen aan de Tsjaerddyk, aan het eind van het dorp. Na overleg met de kerkvoogden kan hij het land kopen met een erfpacht voor onbepaalde tijd van 7 gulden per jaar. In 1905 heeft de gemeente nieuwe regels voor het bouwen en verbouwen ingevoerd. Hein Heinsius is de eerste uit Folsgare die in maart 1905 een bouwaanvraag moet indienen voor het bouwen van een huis. Al tijdens de bouw van het huis dient hij in augustus 1905 ook een bouwaanvraag in voor een veestalling en een hooiberg. Feike en Sytske huurden een deel van de boerderij waar nu Siep van der Velde woont ( Tsjaerddyk 44). Ze verhuizen in 1906 met hun drie kinderen naar het nieuwe pand. Hier worden nog eens drie kinderen geboren.

Jan Jacobs Meyer wordt in 1819 geboren in Sneek als zoon van broodbakker Jacob Meyer en Attje Kraak. Hij leert het broodbakkersvak van zijn vader. In 1841 trouwt Jan met Hylkjen Molenaar en wordt dan bakkersknecht. Hun zoon Jan Jans Meyer wordt in 1849 geboren en wordt later bakkersknecht bij zijn vader. Jan Jans trouwt in 1875 met Aafke Boersma. Na hun huwelijk wordt hij koopman in Oppenhuizen. Zodoende komt hij in de dorpen rond Sneek en hoort hij van Hessel Rintjes Boschma, boer aan de Tsjaerddyk (31), dat deze in het dorp de voormalige slagerij van Willem Sjerps Twijnstra heeft gekocht. Hessel Rintjes wil graag een bakkerij in het dorp en weet dat Jan Meyer uit een bakkersfamilie komt. Hij ziet in hem de ideale kandidaat om hier een bakkerij te beginnen. “It giet oan” en op 12 mei 1877 verhuizen Jan en Aafke  naar Folsgare. Jan Meyer wordt de eerste bakker in het dorp.

Het gebied ten noorden van de Breede dijk was rond de 11e eeuw nog Middelzee. Het getij zette er tweemaal daags slib af. Hierdoor ontstond een stuk buitendijks land waar de boeren in de zomer hun jongvee op konden laten grazen. Het Werp was de naam die de bewoners van Foldesgara gebruikten om dit stuk land aan te duiden. Werp is een algemene naam in Friesland voor natuurlijk of door mensen opgehoogd land. Eeuwen later, als de Middelzee er allang niet meer is, wordt op 14 september 1852 op Scheender state na melkerstijd de koets ingeslagen voor Sipke Gabes Kooistra. Zijn vrouw Yke Ruurds Abma is de vorige avond rond tien uur bevallen van een zoon. Sipke Gabes gaat, op 61 jarige leeftijd, naar Sneek om aangifte te doen van de geboorte van zijn jongste zoon Gabe Sipkes. Met de getuigen Jan Pieters Deinum, executeur uit IJsbrechtum en klerk Feike Boschma tekent hij de akte. Hoewel Sipke Gabes al op leeftijd is, is hij nog een krasse vent. Hij ziet de  jonge Gabe Sipkes opgroeien tot een grote sterke kerel. Gabe is en blijft echter de jongste van de kinderen, zijn toekomst is niet op Scheender state. De boerderij is bestemd voor zijn oudste broer Simon Sipkes. Gabe verlaat Scheender state en vertrekt naar Bolsward. Op 1 december 1879 gaan Fedde Oeges van de Breeuwsma boerderij (achter de boerderij op Easthimmerwei 21) en schoenmaker Lucas Elzinga naar Sneek om aangifte te doen van het overlijden van Sipke Gabes Kooistra. Hij is na een kort ziekbed op 88 jarige leeftijd overleden. Een week na de begrafenis vraagt zijn vrouw Yke Ruurds Abma de notaris om langs te komen. Het bezit van Sipke Gabes moet worden geïnventariseerd en onder de nabestaanden worden verdeeld. Simon Sipkes is al boer geworden op Scheender state toen zijn vader nog leefde. Voor hem zal er niet veel veranderen. De jongste zoon Gabe Sipkes moet wachten tot 1885 voor hij aanspraak kan maken op zijn erfdeel.

Douwe Lucas Elsinga (uit Marsum) is schoenmaker in Folsgare. In 1846 trouwt hij met Jeltje Pieters Bergsma. Zij is weduwe van Bokke Pieters Nettinga, Van hem leerde zij het vak van schoenmaker. Daarnaast was ze naaister. Jeltje heeft twee kleine dochtertjes, samen krijgen Douwe Lucas en Jeltje nog zes kinderen. Het gezin woont sinds 1850 in de Tempel. Jeltje Pieters overlijdt in 1860 en Douwe Lucas Elsinga hertrouwt in 1863 met Tjitske Elzer. Zij is weduwe van Jurjen Sweering en neemt haar jongste kinderen, Maaike en Hendrik, mee. Samen krijgen Douwe en Tjitske nog een zoontje dat maar 10 maanden oud zal worden. In 1876 koopt Douwe Lucas een stukje grond van de kerkvoogden. De grond maakt deel uit van het ‘Tsjerkepôltsje’ tegenover de kerk.Dit perceel was na de afbraak van het pastoorshuis/pastorie onbebouwd. Doordat de kerk vanwege de bouw van de nieuwe kerk geldgebrek had, kon Douwe Lucas daar een stukje van kopen. Overigens werd het Tsjerkepôltsje jaren later ‘Piers pôltsje’ genoemd. Pier Cnossen komt rond 1940 op Tsjaerddyk 38 te wonen. Zijn paar koeien grazen op dit stukje grond. Douwe Lucas laat hier in 1876 een huis bouwen door zijn buurman, timmerman Gerrit Monsma.  Als het huis klaar is verhuizen Douwe en Tjitske met de nog inwonende kinderen Akke Douwes en Hendrik Sweering, samen met hun hulp in de huishouding Akke Hendriks Ykema, naar hun nieuwe huis. 

In Folsgare is geen timmerman en uit de kerkboeken valt op te maken dat vanaf  1697 Broer Pybes, meester timmerman uit IJlst,  regelmatig  reparaties aan de kerk en toren verricht tot 1715. Vanaf 1725 verricht Schelte Edgers zo nu en dan het timmerwerk. In 1739 woont Schelte Edgers in Tjalhuizum en is hij de vaste timmerman voor de kerk van Folsgare tot 1752. Zijn zoon Edger Scheltes gaat, als hij oud genoeg is, met zijn vader mee op pad om zijn vader te helpen en het vak te leren. In Folsgare leert hij Ymkjen Freerks kennen. Ze trouwen in 1751 en gaan aan de Tsjaerddyk 42 wonen. Edger begint hier een winkel en timmerzaak.In 1753 krijgen Edger en Ymkje een zoon die naar zijn opa wordt genoemd, Schelte Edgers Ze krijgen daarna nog een zoon die Freerk Edgers wordt genoemd. Schelte wordt boer en begint een koemelkerij aan de noordzijde van de Tsjaerddyk naast het kerkhuis. Na het overlijden van Edger Scheltes in 1783 wordt hij opgevolgd door zijn zoon Freerk Edgers. Freerk woont tot ongeveer 1795 in het dorp. Na 1800 komt Bauke Jans, meester  timmerman uit IJsbrechtum,  naar het dorp voor reparaties aan de kerk. Hij overlijdt in 1808 en het dorp moet weer op zoek naar een andere timmerman.

Op 22 mei 1870 trouwt Sybe Cornelis zijn dochter Trijntje met smidsknecht Lourens Lutgendorff uit Sneek. Sybe wil dat het jonge stel na hun huwelijk een goede start kan maken. Hij heeft daarom een overeenkomst gesloten met timmerman Pieter Willems Twijnstra uit Folsgare. Pieter Willems bouwt aan de Tsjaerddyk een smederij en Lourens Lutgendorff zal het pand voor tenminste vijf jaar huren, voor een bedrag van fl 169, - per jaar. Sybe Corenelis Nijdam staat , als eigenaar van een scheepswerf in Sneek, voor het jonge stel  garant. Lourens en Trijntje vestigen zich volgens plan na hun huwelijk aan de Tsjaerddyk. Lourens Lutgendorff is een zeer eigenzinnig persoon en hij ligt al snel met de kerkvoogden en andere mensen in het dorp overhoop. Na vijf jaar houdt Lourens Lutgendorff het dan ook voor gezien in Folsgare en koopt hij de smederij van Ynte Roode in Makkum. Timmerman Pieter Willems Twijnstra vertrekt uit Folsgare en wordt boer in Abbega. Hij wil van de smederij af en zet de zaak te koop. Reinder Hendriekus Monkel, stadsomroeper uit Sneek, brengt een bod uit van fl 1661, - . Dit bod wordt afgewezen en het pand wordt uit de verkoop gehaald. Na het vertrek van  Lourens Lutgendorff  in mei 1875, komt Albert de Hond als nieuwe huurder in het bedrijfspand voor een termijn van twee jaar. Hij betaalt een aanzienlijk lager huurbedrag van fl 140, - per jaar. Twijnstra wil toch van het pand af en in 1876 komt het weer te koop. Petrus Jentjes Greydanus, landbouwer te Oosthem, wordt voor fl 1740, - de nieuwe eigenaar.

Johannnes Paulus Spiering, getrouwd met Trijntje Harmens Dijkstra, komt rond 1825 vanuit IJlst als timmerman in ons dorp, op Tsjaerddyk 42, wonen. Het dorp heeft sinds het overlijden van Edgar Scheltes in 1783 geen timmerman meer gehad. Folsgare is nog maar klein, er staan op dat moment slechts zes woningen in het dorp. Twee huizen zijn in bezit van de kerk, er is een arbeiderswoning, een timmerzaak en verder zijn er nog twee koemelkers. De timmerzaak heeft te weinig ruimte en in 1836 bouwt Spiering een huis met timmerschuur op Tsjaerddyk 44. Het wordt met erfpacht gebouwd op een stuk land dat eigendom is van de pastorie, genaamd de Baetwe. Op dit perceel is de latere Garastrjitte aangelegd. J.P.Spiering overlijdt in 1849 en Pieter Willems Twijnstra, een vrijgezelle slagerszoon uit Abbega, volgt hem als timmerman op.

Op de zijkant van de gevel, boven het winkelraam, hangen twee borden waarop reclame wordt gemaakt voor “Van Nelle Koffie en Thee”. Eronder staan Anne Sjirks en zijn zoontje Sjirk Annes In 1841 bouwt timmerman Johannes Paulus Spiering in Folsgare tegenover het kerkhuis een winkel met daar achter een woning. Hij heeft het perceel gekocht van Roel Uiltjes die ernaast woont en hoopt later een koper voor het pand te vinden. Als het pand klaar is, huren Kornelis Sjerps Piersma en zijn vrouw Hjebbeltje Sjoerds Sjaarda de winkel. Kornelis werkt als arbeider en zijn vrouw Hjebbeltje bestiert de winkel en het huishouden. Kornelis en Hjebbeltje hebben de zaken goed voor elkaar en kopen in 1843 de zaak van Johannes Spiering. De winkel loopt goed zodat Kornelis stopt met zijn baan bij de boer en zich helemaal op de winkel stort. In 1853 overlijdt Hjebbeltje (die in het dorp Habeltje genoemd wordt). Kornelis is zijn steun en toeverlaat kwijt en kan het huishouden en de winkel niet alleen af. In 1856 zet hij de winkel te koop en verhuist in 1858 naar Oosthem. Hij verhuist in 1872 weer naar Folsgare en overlijdt daar op 80-jarige leeftijd(1880) Sjirk Annes Cnossen en Eelkjen Johannes Grijpsma komen na hun huwelijk in 1856 naar Folsgare waar ze de winkel van Kornelis Piersma overnemen. Trijntje, de oudste dochter van Sjirk Annes, (geboren 1859) gaat in 1874 naar Abbega, waar ze dienstmeid wordt. In 1880 komt ze zwanger weer thuis en bevalt van zoon Sjirk. Wie de vader is, blijft onbekend en haar moeder Eelkjen raakt hierdoor zo van slag dat ze in Franeker moet worden opgenomen. Kleinzoon Sjirk overlijdt op 6 november 1880, drie maanden oud en op 26 november overlijdt Eelkjen in Franeker. Het gezin Cnossen heeft een zware tijd achter de rug maar met de steun van de kleine gemeenschap van Folsgare komt het leven weer op de rails.  Grietje, de jongste dochter ( geboren 1865), zorgt voor haar vader en haar jongste broertje Anne Sjirks ( geboren 1869).  Deze Anne Sjirks trouwt in 1895 met Antje of Anna Annes de Jong uit IJsbrechtum. Hij is dan koopman en winkelbediende bij zijn vader.

Het begint allemaal op Scheender State waar Sipke Gabes Kooistra en Rinske Symons Algera wonen. Hun oudste zoon is >Siemens Sipkes. Na het overlijden van zijn vrouw Rinske hertrouwt Sipke Gabes met Yke Ruurds Abma. Hun eerste kind is  >Rinske Sipkes. >Siemen Sipkes trouwt driemaal. Zijn eerste vrouw is Baukjen Ruurds Abma. Het paar krijgt een zoon die Sipke Siemens wordt genoemd. Zijn tweede vrouw is Johanna Gosses Bootsma. Als laatste hertrouwt hij met weduwe Sytske Postma, die haar dochter Trijntje van Wijngaarden meebrengt. Sipke Siemens, de zoon uit zijn eerste huwelijk, trouwt met Trijntje van Wijngaarden. Sipke en Trijntje krijgen een dochter, Rinske Sipkes Kooistra. >Rinske Sipkes trouwt met Rinke Douwes Reitsma. Zij gaan op Suderburen wonen. Uit dit huwelijk wordt Sipke Rinkes Reitsma geboren. Sipke Rinkes Reitsma trouwt op 14 mei 1898 met Rinske Sipkes Kooistra.  Sipke Rinkes en Rinske Sipkes is verwarrend. Maar sterker nog, Sipke Rinkes zijn moeder heet evenals zijn echtgenote ook Rinske Sipkes Kooistra. Na hun huwelijk wonen Sipke Rinkes en Rinske Sipkes eerst een jaar in de dorpskom van  Folsgare. Daarna verhuizen ze naar Scharnegoutum nummer 20. In 1910 besluiten ze om een eigen boerderij te laten bouwen tussen de ouderlijke boerderij van Sipke Siemens en het dorp. Sipke Rinkes en Rinske Sipkes vragen Murk Canrinus uit Oosthem om een ontwerp te maken.

Mensen die op de fiets of met de auto van Ysbrechtum naar Nylân rijden, passeren een opvallend monument. Een monument waarbij voor iedereen niet direct duidelijk zal zijn wat betekenis en oorsprong is. Als je de moeite neemt om het beter te bekijken zie je een ijzeren sculptuur van een trotse haan op een hoge stenen sokkel. De plaquette op het monument maakt duidelijk dat het om een monument voor de gevallenen tijdens de Tweede Wereldoorlog gaat. Ook in Wymbritseradeel heeft de oorlog veel slachtoffers gemaakt. Daarom vond men dat er een gedenkteken moest komen. In 1946 wordt door het gemeentebestuur een commissie aangesteld die de taak heeft de oprichting van een oorlogsmonument te realiseren om de gevallenen van de Tweede Wereldoorlog uit de gemeente Wymbritseradiel te herdenken en de bevrijding levend te houden.

Twee gedichten over de Broekstervaart, van resp. Pieter Jelles Troelstra en Marije Roorda. Broeksterfeart, wat bist dochs moai,As’t dêr leist yn sêfte slomme,Fan dat rûzjend grien omblomme,Yn dyn bliere simmertoai.Piter Jelles Troelstra, 1881 Wiet glânzget dyn lea yn ’t moanneljochtfan sulver is dyn hier yn lange stringen,dyn nachtflúster is in Panta Rhei foarwatst oerdei sjoen en heard hast.Hoe’t it kloetsjen fan in fiskermanjachterich feroare yn plesierfarenlitsto weisinke yn dyn kalme stream.Oer de teloargong fan in pleats engeandewei in bloei fan nije huzenswijt heimlik dyn âlde hert.Noch altyd driuwt dyn slommehjir sêft oan rûzjend grien foarby,joust my dyn krêft en graasjeas in wynharpe dy dûnsje lit. Marije Roorda

Op 27 mei 1781 is het een drukte van belang op de pastorieboerderij in Folsgare. Het is dan ook een bijzondere dag voor Folkert Feikes en Yfke Gerrits. Hun zoon Feike Folkerts en hun dochter Yfke Folkerts gaan vandaag tegelijk trouwen in de kerk. De dienst zal worden geleid door predikant Petrus Wigeri, zijn vrouw Catharina Gratiana Eelcoma komt ook mee. Feike Folkerts trouwt met Baukje Symons uit Nijland. Zij volgen Folkert Feikes op als boer en boerin op de pastorieboerderij. Hun kinderen Folkert 1783 (overleden), Trijntje 1784, Yfke 1786, Folkert 1788, Siemen 1792 en Gerrit in 1796 worden hier geboren. In 1799/1800 komt een grote boerderij aan de Tsjaerddyk (nummer 31) te koop. Na lang wikken en wegen besluit Feike Folkerts de stap te wagen  om boer te worden op een eigen boerderij. In 1811 neemt Feike Folkerts de naam van der Meer aan. Hij zal deze naam gekozen hebben, omdat hij tegenover “de Meeren” woont, wat nu het Marlân  wordt genoemd. De kinderen worden groot en vinden hun eigen weg. Trijntje en Yfke trouwen met de broers Rintje Jans en Douwe Jans Boschma. Folkert trouwt met Aukje Terpstra en wordt boer in Nijland. Siemen gaat samen met Gettje van der Goot boeren op Pikesyl onder Abbega. Feike Folkerts en Baukje Symens hebben nu alleen hun jongste zoon Gerrit nog thuis. Na zijn trouwen met Riemke Klazes Bosma op 8 mei 1824, geeft Feike Folkerts het roer uit handen. Gerrit Feikes wordt boer op de ouderlijke boerderij. Het jaar 1824 wordt triest afgesloten wanneer Gerrit zijn moeder Baukje Symens op 30 december overlijdt. Feike Folkerts is nog getuige van de geboorte van Klaas Gerrits op 5 april 1825. Hij overlijdt op 14 juli 1825. Het jonge echtpaar staat er in korte tijd alleen voor. De kinderen worden groot en vinden hun eigen weg. Trijntje en Yfke trouwen met de broers Rintje Jans en Douwe Jans Boschma. Folkert trouwt met Aukje Terpstra en wordt boer in Nijland. Siemen gaat samen met Gettje van der Goot boeren op Pikesyl onder Abbega. Feike Folkerts en Baukje Symens hebben nu alleen hun jongste zoon Gerrit nog thuis. Na zijn trouwen met Riemke Klazes Bosma op 8 mei 1824, geeft Feike Folkerts het roer uit handen. Gerrit Feikes wordt boer op de ouderlijke boerderij. Het jaar 1824 wordt triest afgesloten wanneer Gerrit zijn moeder Baukje Symens op 30 december overlijdt. Feike Folkerts is nog getuige van de geboorte van Klaas Gerrits op 5 april 1825. Hij overlijdt op 14 juli 1825. Het jonge echtpaar staat er in korte tijd alleen voor.

In het kerkarchief van Folsgare komt in het jaar 1751 en 1752 de uitgavenpost “betaald voor twee slaven” voor. Een aantal jaren later in 1769  nog een uitgaven post “betaald aan een slaaff”.  Dit zijn wel heel bijzondere uitgaven voor een kerk en ze roepen de vraag op: “Wat hebben de inwoners van Folsgare met slaven te maken” ? In de geschiedenisboeken kunnen we lezen dat de Nederlandse zeelui vroeger veel last hadden van zeerovers of, zoals men ze toen noemde, kapers. Het meest bekend zijn natuurlijk de kapers van Duinkerken. Maar er waren veel meer.  Tussen de 16e en de 19e eeuw bestaat er een gebied dat Barbarije genoemd wordt. De naam zegt al genoeg. Het land, Barbarije, is het land van de Berbers. Tegenwoordig kennen we dit gebied beter als Marokko, Algerije, Tunesië en Libië. Hoewel Barbarije taalkundig een geheel vormt, heerst er tussen de verschillende stammen verdeeldheid. De invoering van de Islam zorgt tijdelijk voor samenhorigheid. Dit is echter voor korte duur. In deze tijd worden onder andere de havensteden Algiers en Tunis de uitvalsbasis voor de beruchte Barbarijse zeerovers. Dit maakt dat de Middellandse Zee, de Noord Atlantische Oceaan en de Europese kustwateren zeer onveilig worden. De piraten enteren de schepen. Schip en bemanning worden meegenomen naar de thuishavens. De mensen worden vervolgens verkocht op de slavenmarkten.

Folsgare, de naam Dorpswapen en -vlag Folsgeasters Taede Ruurds Abma Meinte Ruurds Abma Meinte Jelles Abma Gerben Abma Gerben Willem Abma Marco Rypma  Wout Zijlstra Wout jr. en Katinka Zijlstra,   de Zijlstra Gym Clasina S. Flapper Jouke Boschma Willem Sjerps Twijnstra De Twijnstra broers Kees van de bakker Minne Minnema Jentje Everts versus Hoyte Lolkes Anne Wytzes Woningen in de ‘buorren’  aan de Tsjaerddyk Tsjaerddyk begin 1900 Tsjaerddyk 26  Koemelkerij Tsjaerddyk Koemelkerij Willem Twijnstra Tsjaerddyk 28 / 26b   Koemelkerij / Timmerbedrijf  Tsjaerddyk 30  Koemelkerij / Bakkerij Tsjaerddyk 32  Rentenierswoning Tsjaerddyk 34  Schilder Tsjaerddyk 36   Kruidenier Tsjaerddyk Kerkhuis zuid Tsjaerddyk 38   Kruidenier Tsjaerddyk 40   Smederij Tsjaerddyk 42  Timmerzaak / Kuiper / slagerij / SRV Tsjaerddyk 44  Timmerzaak / Streekje Tsjaerddyk 48   Schoenmaker Tsjaerddyk 47   Tsjaerddyk de Tempel Tsjaerddyk het huis tussen de Tempel en Kerkhuis Noord Tsjaerddyk Kerkhuis Noord Tsjaerddyk 39 t/m 33   Nieuwbouw Woningen buiten het dorp Easthimmerwei 25 Tsjaerddyk 22 / 24   it Reidpôltsje School De eerste School De tweede School Kerk De kerk in Folsgare vanaf 1864 tot heden De grafstenen van de Foekema’s De pastorie van Folsgare Het torenuurwerk van Folsgare De kerkklok van Folsgare Het orgel van de Laurentiuskerk Folsgare en de Barbarijse zeerovers Boerderijen Boerderijen in en rond Folsgare Folsgeasterleane                           Breeuwsma Zathe Folsgeasterleane                           De terp Strûpenkeal (Afgebrand) Folsgeasterleane 2                        Afgebrand Folsgeasterleane 4                        Carpe Diem Folsgeasterleane 15                      Abma pleats Tsjaerddyk 21   boerdrerij afgebroken, nu woonhuis Tsjaerddyk 27   boerderij             Tsjaerddyk 29   boerderij               Boschma pleats Tsjaerddyk 31   boerderij Tsjaerddyk 49                                 Pastorie pleats Dyckhuistera state en Scheender state, Kooistra boerderij Skeender 2       Kooistra boerderij It Werp              Kooistra / Breeuwsma boerderij Easthimmerwei 1 Esathimmerwei 21 Easthimmerwei 23, Suderburen Easthimmerwei 25 Easthimmerwei 27, Walma state Straten Garastrjitte Aanleg Folsgeasterleane Mieddyk Diversen Monument   De drie Monniken Monument de Hoanne De Tjaardvaart Dorpshuis Yn’ e Lyte Folsgare 1940 – 1945 Folsgare aan het spoor Het gemaal aan de Tsjaerddyk

Alle oude boerderij typen die in Friesland voorkomen, staan in en rond Folsgare, op het langhuis type na. 1. Kop Hals Romp boerderij  (Pastorie boerderij) 2. Kop romp boerderij  (Walma state) 3. Dwarshuis boerderij  (Scheender state) 4. Stelp boerderij  (Suderburen) 5. Gelede boerderij  (Carpe Diem) Het langhuis. De boer woont op de veenterp samen met het vee in een open ruimte onder één dak. De ontwikkeling van de boerderij gaat de volgende fase in, als de boer gescheiden van het vee gaat wonen. Het woonhuis is van de schuur gescheiden door het middenhuis, dat lager is dan het voorhuis. Daarachter de schuur, die in lengte varieert afhankelijk van het aantal stuks vee dat de boer heeft. Het hooi wordt naast de boerderij in de hooiberg opgeslagen.  Het laatste langhuis met de bijbehorende hooiberg in Fryslân staat, volledig gerestaureerd, in het dorp Warten. Het is als museum ingericht ( bouwjaar 1725)

Walma state bestaat al zolang, dat niemand meer weet hoelang. Het stond er al voordat de oude Middelzeedijk werd aangelegd.. De naam zegt het al “Walma state” een state gebouwd op de wal (oever) van de (Middel)zee. De boerderij ligt in het deltagebied van de Ald Rien, net als het naastgelegen buurschap Suderburen. De noordelijke aftakking van de Ald Rien naar de Middelzee wordt later gekanaliseerd. Dit is de Folsgaasteropvaart. Een kreek die hierop uit komt, is de oude opvaart naar de boerderij. Bij de aanleg van de oude Middelzeedijk wordt gebruik gemaakt van de terpen die er al zijn. Walma State is één van de boerderijen op deze dijk. Walma state is vanouds een adellijke state. De state heeft visrechten en recht op zwanenjacht. Op oude kaarten staat naast de boerderij nog een wier. In 1511 wordt er nog een stinsgracht genoemd. Uit het Register van aanbreng van 1511 blijkt dat Epa Ighaz “eijgen geërffd” eigenaar is en Albert Hoytes pachtboer op de grootste boerderij onder Folsgara. De boerderij omvat dan LXXX (80) ponden land, waarvan “36 ponden Hooijland, 31 ponden Grasland en 7 ponden Reijdland”. Het land ten zuiden van de boerderij wordt het “lege meden” genoemd, waaraan het rijeedmeer (rietmeer) ligt. Het rijeedland (rietland) ligt tegen de “die grote Rien”. Verder is er nog “6 ponden saedlant leggende, om ende om op ende an Epas vors. stins graft”. Deze stinsgracht omsloot de stinswier en lag tegen het “saedland” aan. Een andere naam die wordt gebruikt voor stinswier is ‘wijer’. Deze naam komen we tegen in het Register van aanbreng bij de buurman van Epa Ighaz op Suderburen. Lolla Taekaz is hier pachtboer en “dije halve huijssteed mijt die halve wijer hoert Epa voer XIV st “. Epa Ighaz is dus eigenaar van de stins op Walma state en bezit de helft van de wijer (wier) op Suderburen.  Walma state ligt niet aan een doorgaande route. De oude Middelzeedijk is eind 12e eeuw grotendeels weggeslagen door een stormvloed, waarschijnlijk in 1170.  Het voetpad van Folsgare naar Oosthem is de enige landverbinding. Het pad is ongeschikt voor het vervoer van goederen. Het is te smal en voor een groot deel van het jaar onbegaanbaar. Vervoer over water is de belangrijkste verbinding tot in 1914 de Easthimmerwei wordt aangelegd. Nadat de beweegbare brug in Oosthem in 1953 wordt vervangen door een vaste brug, is het voorgoed voorbij met het goederenvervoer over water.

Herberg "Pasveer" Dyckhuistera state en Scheender state

Suderburen is een buurschap onder het later gestichte Folsgare. In 1700 is de noordelijke boerderij, 42 pondemaat groot, in gebruik bij Anske Thomas. De zuidelijke boerderij, 25 pondemaat groot, wordt gebruikt door Dirk Jacobs.  In 1708 hebben beide boerderijen dezelfde eigenaar en gebruiker. Later worden ze  samengevoegd tot één grote boerderij. Taeke Jans Westendorp is op 4 juli 1797 geboren in Piaam. Hij trouwt in 1819 met Marijke Sibbles van der Werf. Na hun huwelijk huren ze de boerderij Suderburen van Lambertus de Haan en Eeltje de Hengst. Hier wordt in 1820 zoon Jan geboren en in 1823 Sible Taekes. Marijke bevalt in oktober 1825 van een zoon die Taeke Taekes wordt genoemd. Een direct gevolg van de overstroming is een grote uitbraak van ziekten. Taeke Taeakes wordt ziek en overlijdt in oktober 1826, één jaar oud. Marijke bevalt in december 1826 van een jongen die weer Taeke wordt genoemd. Marijke Sibles van der Werf overlijdt op 5 november 1828 op 29-jarige leeftijd. De buren Klaas Feddes Breeuwsma en Gorrit Pieters van der Goot van Walmastate doen aangifte van haar overlijden.  Sible Taekes Westendorp, de tweede zoon van Taeke Jans en Marijke Sibles van der Werf, is één van de hoofdpersonen in het boek “De Oerpolder” van Hylke Speerstra. Hierin wordt zijn leven beschreven met zijn vrouw Margaretha Tjebbes Hettinga uit Nijland op de boerderij Groot Welgelegen in It Heidenskip. In 1831/1832 wordt er door de eigenaren een nieuwe boerderij neergezet. De oude koprompboerderij wordt vervangen door een grote stelp boerderij. Wanneer Taeke Westendorp hertrouwt op 5 maart 1832 met Sipkie Jarigs Meyer, kasteleinsdochter van herberg ‘het Hoogehuis’ uit Sneek, beginnen ze op een nieuwe boerderij. Twee maanden na het huwelijk wordt Geertruida geboren en in 1833 volgt Dominicus. De huurprijs van de nieuwe boerderij ligt een stuk hoger dan die van de oude. Taeke Jans besluit te verhuizen. Het gezin gaat naar Exmorra waar in 1836 Juliana Maria wordt geboren.

Over de boerderij die vroeger achter het huis op Easthimmerwei 25 stond, is weinig bekend. De boerderij lag, samen met een aantal andere boerderijen op de oude Middelzeedyk.  Het vroegste dat op schrift staat over deze boerderij is, dat hier in 1511 Hero Fongersz woont en dat de boerderij vier en veertig pondemaat en twee einsen groot is, inclusief 2 pondemaat  “Saedlant leggende, om ende om an Hero fros  huijs ende Heem“. Het weiland ligt vanaf de boerderij tot aan de Mieddyk en het “hoijland” ligt in het Meerland (Marlân). De boer moet over het Tiltsje, Suderbuursterleane, door het dorp Folsgara naar de Tsjaerddyk om bij het land te komen, aangezien er geen verbinding over de Mieddyk is.  Hoe de boerderij er uit zag, kunnen we lezen in een advertentie van 24 oktober 1787  in de LC: De Secretaris ADEMA, zal op Dinsdag den 30 October 1787 ’s Na demiddags om 1 Uur, in het  Waapen van Sneek by de Finale Palm slag verkopen Een uitmuntende ZATHE en LANDEN met de Huizinge, Schure, Hovinge en wydere annexen gelegen in Folsgare, groot in het geheel, 40 een tweede Pondematen belast met 19 Floreen by JELLE PYTTERS bewoond Petry en May 1793 vry van Huur, te huur doende boven de lasten a 222 Car. Guldens waarop per Pondem. geboden is 111 g.gls. Jelle Pytters (Pieters) is de zoon van Pytter Jelles en Ytie Jorrits. Pytter en Ytie zijn in 1757 getrouwd in Oosthem en boeren daarna in Westhem / Wolsum. Zoon Jelle wordt geboren in 1759. In 1768 is Pytter Jelles boer onder Folsgare op de boerderij achter Easthimmerwei 25. Jelle trouwt in 1783 met Meike Beints uit Jirnsum.  Ze volgen dan Jelle zijn vader op. Verder is er weinig over de familie bekend. Na Jelle Pytters komt Yme Keimpes op de boerderij. Daarna komt deze in de verkoop.     LC 10-12-1800: Eene uitmuntende Vrugtdoende en zeer geryflyke ZATHE en LANDEN met deszelfs HUIZINGE en HOVINGE cum annexis, staande en geleegen onder den Dorpe Folsgara , in het geheel groot na naam 69 Pondematen alle kostelyke Greidlanden belast met 17 1/2 Stuivers Schattinge wordende by Yme Keimpes cum uxore bewoond tot St Petry en May 1801 en kan alsdan vry van Huuringe door den Koper worden aangevaard.

In de Folsgaasterhem staan in de 15e /16e eeuw in het verlengde van de Ringdyk richting Folsgare twee boerderijen, Scheender state en Dyckhuistera state. Scheender state wordt vóór 1700 afgebroken. De naam Scheender state gaat later over naar Dyckhuistera state, die dan dus Scheender state wordt genoemd. De oude Middelseedyk liep vanaf Tirns rechtdoor langs Folsgare richting Oosterburen. Tijdens een stormvloed eind 11e eeuw is er een dijkdoorbraak. De Grienedyk en de Brededyk worden om het gat heen aangelegd. Op het dijkrestant worden later de twee eerder genoemde boerderijen gebouwd. De noordelijke boerderij heet Scheender state naar de slenk die in de Middelzee is ontstaan. De zuidelijke boerderij heet Dyckhuistera state omdat deze op de  resten van de Middelseedyk is gebouwd. Op de oude Middelseedyk zijn vanaf 1977 de woningen Ekersein 13, 15, 17, 19 en 21 gebouwd. Scheender State In 1640 is de heer Nauta eigenaar van Scheender State. Gerlse Douwes is gebruiker. In 1698 zijn de erven jonkheer Tjalling van Sixma en Bavius Nauta ieder voor de helft eigenaar.  Claes en Dirck Jacobs zijn de gebruikers. Kort voor 1698 is Scheender State  waarschijnlijk afgebroken. Floreen nummer 35 wordt in 1700 als volgt beschreven: Claes Willems c.s eigenaar van negen p/m lands genaamd het Dou’ land lopende met de oostkant aan Nauta afgebroken huisstede wordende bij Jentie Heeres gebruikt bezwaard met vier floreen. Jhr Tialling van Sixma ende Juffr Nauta eigenaars van een Zathe lands groot twee en dertig p/m wordende bij Jan Teedes gebruikt hebbende de grietman Tjiaards van Aijlva erven ten zuiden Frans Staak ten westen de Groenedijk ten noorden en de Rijdweg naar Sneek ten oosten bezwaard met vijftien floreen (Rijdweg naar Sneek = Brededyk) Dyckhuistera state Weduwe Teed Gerloffs is in 1511 meijer (huur- of pachtboer) op Dyckhuistera state.  Goffe Piers van Sjaerdema is de eigenaar, hij woont in Oppenhuizen. Goffe Piers is door vererving eigenaar geworden van de Sjaarda huizen die in Abbega, Folsgare en Oppenhuizen hebben gestaan. Deze huizen of stinsen zijn vóór 1500 verwoest in de strijd tussen de Schieringers en de Vetkopers. In het beneficiaal boek van 1543 staat dat de kerk van Folsgare land ten noorden van het Middelpad bezit. Het land ernaast wordt als Goffe Piers z’n land aangeduid. Goffe Piers zijn zoon Hobbe Zyarda (Sjaarda), getrouwd met Fokel van Roorda, erft Dyckhuistera state in Folsgare van zijn vader. De grafzerken van Hobbe en Fokel liggen onder de vloer van de kerk in Folsgare. Daardoor weten we dat Hobbe op 27 november 1557 en Fokel op 8 juli 1558 is overleden. 

Het is 29 januari 1864. Een spannende dag voor Sijmen Sipkes Kooistra, boer op Folsgeasterleane 4, Teade Ruurds Abma, boer op Folsgeasterleane 2 en Klaas Ruurds Abma, boer te Tjalhuizum. Het melken is vlug aan kant gemaakt en in hun zondagse pak staan ze klaar om gezamenlijk  naar Sneek af te reizen. Vandaag zal notaris C.J. Jorritsma de akte van boedelscheiding van Hiltje Klazes Wiersma, weduwe van Ruurd Freerks Abma, openbaar maken. Als de notaris klaar is met het voorlezen van de akte, beseft Sijmen Sipkes Kooistra dat hij van de boerderij zal moeten. De boerderij waar hij meer dan twintig jaar boerde. Twintig jaar waarin Sijmen veel tegenslag heeft en  twee keer weduwnaar wordt. In 1842 trouwt hij met Baukjen Ruurds Abma. Na haar overlijden hertrouwt Sijmen  in 1856  met Johanna Gosses Bootsma.  Dit huwelijk duurt maar 5 jaar. Johanna overlijdt in 1861. Sijmen hertrouwt opnieuw, nu met Sytske Postma uit Folsgare. Zij is weduwe. Sijmen zijn buurman, Teade Ruurds Abma, wordt de nieuwe eigenaar van de boerderij. Sijmen Sipkes wil verder boeren en overlegt  met zijn vader Sipkes Gabes Kooistra. Deze  is  boer op Scheender state. Zijn vader is inmiddels 73 jaar en wil het wel wat rustiger aan gaan doen op een kleinere boerderij. Hierdoor kan Sijmen Sipkes boer worden op Scheender state. Zijn vader koopt in mei 1864, samen met Klaas Feddes Breeuwsma, perceel C nummer 46, groot twee bunder en negen en zestig roeden. Het weiland wordt opgesplitst in twee stukken. Het zuidelijke gedeelte, nummer C 585, komt bij de boerderij van Klaas Feddes Breeuwsma. Het noordelijke stuk, nummer C 586 wordt eigendom van Sipke Gabes Kooistra. Beide stukken grond worden gescheiden door een  stukje nieuw gegraven sloot.

Op 15 januari 1819 zitten Fonger Klases Ringnalda en zijn vrouw Jischjen Freerks Plantinga bij de tafel om te overleggen over hun toekomstige woonplaats. Ze wonen op Gerbada state aan de Tsjerkebuorren 44 in Oosterwierum, maar de state wordt gesloopt en zal worden vervangen door een nieuwe boerderij. Fonger Klases wil blijven, maar zijn vrouw wil graag terug naar de omgeving van Abbega, waar haar familie woont. Ze heeft een oplossing voor al zijn tegenwerpingen en beëindigt haar betoog met het verzoek aan haar man om de volgende dag naar Sneek te gaan. Douwe Jeljers Douma heeft een boerderij te koop aan de Tsjaerddyk (21) onder het dorpje Folsgare.  Ze vraagt Fonger Klases om die te gaan bekijken. Fonger Klases is niet ontevreden over de boerderij in Folsgare. Het huis met schuur is ruim en met de aangebouwde schuur erbij is er ruimte genoeg. Bij de boerderij hoort 23 pondematen land. De 16 pondematen land ten noorden van de Tsjaerddyk is beste weidegrond. De kwaliteit van de 7 pondematen land ten zuiden van de Tsjaardvaart is twijfelachtig. Het land ligt laag en in een natte zomer is het maar de vraag of de ‘zwarte molen’ het land droog kan houden.  Vanaf de Tsjaerddyk ziet hij in de verte de kerktoren van Abbega. Via de Gelderse weg door het Marlân naar de Rige, vervolgens doorlopend naar de Abbegaasterketting, kan zijn vrouw in een uur naar Abbega lopen. Hij is boer en een man van weinig woorden. Hij weet dat dit is wat zijn vrouw wil. Fonger gaat onderhandelen met Douwe Jeljers Douma.  Ze komen er snel uit en eind januari 1819 wonen Fonger Klases en Jischjen Freerks met hun kinderen Rinske 21, Klaas 19, Freerk 16, Jan 15, Marten 7  in Folsgare.

Ruim honderd jaar geleden zit Minne Minnema ’s avonds bij kaarslicht te schrijven. Hij heeft net een rekening voor Meinte Ruurds Abma, boer op Carpe Diem, uitgeschreven voor de levering van zakken mais en lijnmeel. Minne Jelles Minnema wordt geboren op 29 juli 1889 en Aaltje Sybrens Sybranda bijna een jaar later op 15 juli 1890. Minne Jelles zijn vader Jelle Minnema is getrouwd met Trijntje Hoekstra. De vader van Aaltje Sybrens, Sybren Sybranda, is getrouwd met Sjoerdje Stastra. Beide echtparen wonen in Scharnegoutum, waar beide vaders arbeider zijn. Minne is nog maar tien jaar oud, als zijn vader overlijdt. Minne moet daarom al vroeg meehelpen de kost te verdienen en hij wordt boerenknecht in Jutrijp.  Aaltje haar vader is vrachtrijder geworden. Hij heeft voor haar een plekje gevonden in Dearsum, waar ze als boerenmeid aan de slag gaat. Minne wordt goedgekeurd voor de militaire dienst en gaat op 23 december 1908 in dienst.  Op 9 oktober 1909 wordt hij afgekeurd ingevolge artikel 101 der Militiewet 1901. Minne en Aaltje houden contact en als ze genoeg gespaard hebben, trouwen ze op 15 mei 1915 in de gemeente Wymbritseradiel. Het jonge paar komt op 15 mei 1915 in Folsgare te wonen, waar Minne arbeider wordt. Eind november 1916 koopt Minne, samen met twee anderen, vier huizen met erf in Uitwellingerga, die ze gaan verhuren. Op 21 januari 1917 wordt in Folsgare zoon Jelle geboren. Op 14 mei 1917 verhuist het gezin naar Uitwellingerga, waar op 6 oktober 1918 Sybren wordt geboren. Vanuit Uitwellingerga verhuizen ze op 12 mei 1919 met hun twee kinderen naar Wieuwerd, waar Minne weer als arbeider aan de slag gaat.

Folsgare bestaat in 1850 uit een pastorieboerderij met daarnaast de kerk en de school. Tegenover de school is de timmerzaak van Johannes Paulus Spiering ( nu Tsjaerddyk 44), aan de andere zijde van de opvaart/Mieddyk woont Hans Kreger die kuiper is (Tsjaerddyk 42). Daarnaast staat de herberg/winkel van Epeus Couperus (Tsjaerddyk 38), de winkel van Kornelis Sjerps Piersma (Tsjaerddyk 36) en als laatste de slagerij van Willem Sjerps Twijnstra. Aan de noordzijde er schuin tegenover staan het kerkhuis noord en “de Tempel”. Zoon Pieter Willems staat op 23 maart 1850 met Trijntje Gorrits van der Goot voor de ambtenaar van de burgerlijke stand en geven elkaar het jawoord. Zijn huwelijk is in een stroomversnelling geraakt door het overlijden van zijn baas, timmerman Johannes Paulus Spiering, in december 1849. Pieter Willems wil nu de timmerzaak overnemen en met de steun van zijn schoonvader die boer is op Walma state, zal dat geen probleem worden. In 1864 voltooit timmerman Pieter Willems de bouw van de nieuwe kerk in het dorp. Hierna volgen nog een paar woningen aan de Tsjaerddyk. Hij bouwt in 1870 de smederij naast de kuiperij van zijn broer Freerk. In 1871 volgt het huis (Tsjaerddyk 47) tegen het erf van de pastorieboerderij waar zijn broer Gerrit Willems komt te wonen. Gelukkig is hij echter niet, want de nieuwe kerk is aan het verzakken en herbouw komt dichtbij. De reacties uit het dorp doen Pieter Willems in 1872 besluiten om te stoppen als timmerman in Folsgare. Hij verkoopt zijn timmerzaak aan Auke van der Velde. Pieter Willems verhuist eerst naar Abbega, waarna hij weer timmerman wordt in Huizum onder Leeuwarden.

Al eeuwenlang komt de naam “ Pasveer “ voor onder Tjalhuizum. Aan de rand van de Middelzee was hier een veerverbinding met het dorp Hartwerd aan de overkant. In het  boek  “ Binnendiken en Slieperdiken yn Fryslân ” van Rienks en Walther staat dat nabij een oude zeedijk van de Middelzee aan de noordwestkant van Tjalhuizum een boerderij stond die “ Pasveer of Pasfear “ werd genoemd. Kerst Huisman omschrijft in een artikel in de Leeuwarder Courant van 26 augustus 1999 de betekenis van naam “Pasveer”. Gedeelte uit het artikel van Kerst Huisman: “ Er zijn of waren trouwens meer Pasveers. Ook een boerderij bij Tjalhuizum heet zo. Op het eerste gezicht doet de naam denken aan de aanduiding voor een veer dat mensen overzet van de ene kant naar de andere kant van het water. Het zou in sommige gevallen wel kunnen De herbergen in Workum en Bolsward stonden aan het water en er kan daar best een veer zijn geweest. Bij Pasveer in Loënga en Tjalhuizum wordt het al wat moeilijker. Loënga ligt niet ver van de Sneeker Trekvaart, maar er is op korte afstand van Pasveer al sinds mensenheugenis een brug, dus een veer daar in de vaart lijkt niet erg logisch. Maar bij Tjalhuizum ligt en lag helemaal geen vaart, daar was zeker ook geen veer “ Tjalhuizum wordt in 1381 voor het eerst genoemd als Tialhusum en lag toen al niet meer aan het water.   

Dit is een verhaal uit de Friese koerier van april 1956. Het verhaal gaat over ”Kees van de bakker”. Kees heet eigenlijk Cornelis Livius Nauta naar zijn opa die van 1855 tot bijna 1885 onderwijzer in Folsgare was. Kees is geboren in Folsgare op 28 januari 1887. Zijn ouders zijn Feike Cornelis Nauta en Japke Jans Twijnstra, allebei ook geboren in Folsgare. Ze hebben in het dorp een bakkerij (nu Tsjaerddyk 30).  Kees is in het verhaal negen of tien jaar oud, het verhaal speelt zich dus af rond 1897. Hoewel Kees in 1956 reeds een goede zeventiger is, schitteren zijn ogen nog bij de herinnering aan het onderstaande verhaal. De reis met de honden voor het wagentje met de waterton in het dorpje Folsgare, nu zo’n zestig jaar geleden, vergeet “Kees van de bakker” werkelijk waar nooit weer.

In 1511 is Goffa Renckaz boer aan de Tsjaerddyk (nu nr. 21) en wordt een stuk land ten zuiden van de boerderij, “ in die Meeren” (it Marlân), als volgt beschreven: Item III ponden hoijland , leggende buijten dick , die noerdereijnd lopt op an Goffa grasland , die swdereijnd lopt in die hol.   Hol betekent “ laag moerasland “ en dit land kan, zonder bemalen te worden, alleen maar als  hooiland   gebruikt worden. Nadat in 1533 de eerste Friese waterschappen werden opgericht, heeft men hier dan ook een molen gebouwd die het water uit het laaggelegen moerasland land omhoog naar de Tjaardvaart brengt. In 1832 staat er een spinnenkopmolen op de kadaster kaart aan de zuidzijde van de Tjaardvaart schuin tegenover de boerderij op nr. 21 (waarvan nu alleen het voorhuis nog staat ) Deze molen bemaalt maar een gedeelte van het Marlân. Van de molen is helaas geen foto. Hij wordt in de notariële akte de “ Zwarte Molen” genoemd en kan ongeveer 65 hectare bemalen.   De molen zou er kunnen hebben uitgezien als de zwarte spinnenkopmolen aan de Witmarsumervaart bij Bolsward.

In 2002 krijgt dorpsbelang de vraag waarom Folsgare geen eigen wapen en vlag heeft.  Feike van der Velde wordt gevraagd een ontwerp te maken. Feike verwijst het dorpsbelang door naar de Fryske Rie foar Heraldyk. Een dorpswapen is een wapen dat geen officiële status heeft, maar wel door het dorp, na toestemming van de gemeente waaronder de betreffende plaats valt, gebruikt mag worden. De aanvraag voor een  wapen of vlag begint met het vragen van advies bij de Fryske Rie foar Heraldyk. De Rie is een onderdeel van de Fryske Akademy in Leeuwarden, die deze in 1956 heeft ingesteld. De Rie is geen overheidsorgaan en heeft geen wettelijke taken en bevoegdheden. Het is het oudste provinciale heraldisch college in Nederland en bestaat uit specialisten, die op grond van hun deskundigheid tot lid van de Rie benoemd zijn. Alleen de Nederlandse Hoge Raad van Adel heeft een in de wet vastgelegde taak betreffende adellijke wapens en overheidswapens. De Rie is een raadgevende commissie die in Friesland wapens en vlaggen van de  provincie, gemeenten, waterschappen, steden, dorpen  en families registreert. De Rie adviseert ook  over de vormgeving van nieuwe wapens voor overheden, dorpen, families en verenigingen en/of maakt ontwerpen hiervoor. Voor familiewapens geldt als voorwaarde dat de familie woonachtig moet zijn in Friesland en de Nederlandse nationaliteit bezit, of een Friese naam moet hebben indien men buiten de provincie woont. Deze wapens worden in het Genealogysk Jierboek gepubliceerd, dat door de Fryske Akademy wordt uitgegeven. Daarnaast geeft de Rie adviezen over vlaggen, vlaggenprotocollen, wimpels, banieren en standaards en (kleur)adviezen over wapens.

Folsgare is rond de elfde eeuw ontstaan aan de rand van de Middelzee. Waar komt de naam Folsgare/ Folsgeare vandaan? De Plaatsengids en Wikipedia verwijzen beide naar het Oudfriese gâra = geer, een wigvormend, spits toelopend stuk land dat in bezit is van een persoon met de naam Foldo of bewoond werd door iemand met die naam. In de Encyclopedie van Friesland (1958) onder redactie van Prof. Dr. J.H. Brouwer staat onder Folsgare / Folsgeare:  gare = landtong, met mansnaam? Het tweede deel van de naam: Uit de lijst met schrijfwijzen van het dorp blijkt dat het achtervoegsel eerst vooral “gara”  was i.p.v.  “gare”.  De verandering  van “gara” naar “gare” heeft zich in de loop van de tijd voltrokken. De Plaatsengids  en Wikidedia wijzen er op dat in het Oudfries “gâra” betekent:  geer `wigvormig, spits toelopend stuk land. De Encyclopedie van Friesland schrijft dat “gare” landtong betekent. Een weiland net westelijk van Schenerstate, heeft in de Floreen kohiers van 1700 de veldnaam “de Gare”. Dit stuk land grenst aan de noordzijde van het Middelpad of Legedyk. Deze naam is misschien de oorsprong voor de naamwisseling van het achtervoegsel van het dorp. De oude betekenis was wellicht in de loop der jaren niet meer van toepassing of bekend en beide, het dorp en het weiland zullen een landtong zijn geweest. “Te gaer” betekent in het Oudfries “samenkomen”. “Gear” in het Frysk heeft dezelfde betekenis als “Gara” , dus de Fryske naam heeft de oude betekenis overgenomen.

Wout Zijlstra wordt geboren op 4 Augustus  1964 te Wolsum. Hij is het jongste kind van Watte Zijlstra, zoon van slager Hantsje Zijlstra en Minke Zijlstra uit Wolsum en Idske Posthuma, de dochter van slager Douwe Posthuma en Aagje de Boer uit Folsgare (Tsjaerddyk 42). Boven Wout zijn twee broers en twee zusters. Vader Watte Zijlstra werkt de eerste jaren van zijn huwelijk als veekoopman in Wolsum. In 1968 koopt hij een slagerij in IJlst en rond 1975 een boerderij aan de Tsjaerddyk (nr 27), waar later het succes voor Wout zal beginnen. Voor hij met zijn gezin naar Folsgare komt, worden eerst de kop en de hals van de boerderij grondig verbouwd door de lokale timmerman Wiersma. Het gezin verhuist in 1976. Zijlstra wordt weer veekoopman en heeft de ruimte om vee aan te kopen en te weiden. Wout is inmiddels twaalf jaar oud en begint met zelf gemaakte gewichten te trainen. Het resultaat mag er zijn. Na een paar jaar gooien en smijten begint de zuidmuur van de boerderij te scheuren en te verzakken. Dit weerhoudt hem er niet van om al op jonge leeftijd met succes deel te nemen aan wedstrijden voor “Sterkste Man”.

De Tweede  Wereldoorlog is in Folsgeare relatief rustig verlopen.  De oorlogsjaren hebben echter wel  degelijk hun sporen achtergelaten, al is er niet veel over bekend. In dit venster zijn diverse wetenswaardigheden bij elkaar gebracht. Het eerste dat bekend is, dateert al van voor het uitbreken van de oorlog. Bij het verbouwen van de tweede school van Folsgeare komt een tekst tevoorschijn die op 13 september 1938 op een wand is geschreven. Hierin beschrijft timmerman Thomas Stallinga ( Tsjaerddyk 22) zijn bezorgdheid over het uitbreken van een nieuwe oorlog. Hij heeft het goed voorzien. Na de inval van Duitsland in Polen verklaren Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk op 3 september 1939 nazi Duitsland de oorlog.  De Tweede Wereldoorlog is een feit. De meeste verhalen uit de Tweede Wereldoorlog in Folsgare gaan over de vele onderduikers die in deze periode in het dorp een veilige verblijfplaats hadden. Onder meer op Strûpenkeal hebben vele onderduikers een veilige schuilplaats gevonden.  Feike van de Velde woonde in de oorlog als kind op deze boerderij. Hij vertelt dat er soms wel zeven onderduikers op de boerderij woonden. In de tuin bij de familie stond een spiegel die gericht was op het pad vanuit het dorp naar de boerderij. Vanuit het huis was dan altijd te zien of er iemand aan kwam en wie. In het dorp hingen sommige mensen ook spiegels op aan de bomen. Zo konden ook zij in de gaten houden wie er aan kwam.

De kerk van Folsgare bezat al eeuwenlang een ‘reidpôltsje’ (stukje grond, begroeid en omgeven door riet), kadastraal nrs. 740 en 741, aan de Tsjaerddyk. Hoe de kerk het in bezit heeft gekregen, is niet bekend. Waarschijnlijk is het al voor de reformatie in 1580 aan de kerk geschonken. In die tijd was het niet ongewoon om een stuk land te schenken aan de kerk. In ruil daarvoor werd er voor het zielenheil van de overledene gebeden. Volgens het kerkarchief wordt het ‘pôltsje’ al sinds 1685 jaarlijks voor een schappelijke prijs verhuurd. Echter, in het jaar 1875 staan de zaken er heel anders voor. De kerkvoogden zijn naarstig op zoek naar financiën om de bouw van de nieuwe kerk te kunnen bekostigen. Ze besluiten het ‘pôltsje’ te verkopen. Veel zal het niet opleveren, maar alles is meegenomen nu de financiële nood hoog is. Het ‘pôltsje’ wordt in de verkoop gedaan, maar het duurt nog een jaar voordat er iemand in geïnteresseerd is. De broers Salomon ( in Folsgare Sake genoemd ) en Sjirk Heyns, zonen van Wilhelmus Salomon Heyns en Evertje Sikkes Goënga uit Wolsum, kopen het ‘pôltsje’ op 23 mei 1876 voor 75,- gulden van de kerk.  Ze laten er een dubbele woning op bouwen en voegen er een klein stukje grond van de gemeente aan toe. Salomon en zijn tweede vrouw Anke de Jong ( getrouwd in 1867) wonen met hun kinderen op nr. 24. Sjirk, in 1870 getrouwd met Lambertje van Zanten uit Nijland en hun zoon, gaan op nr. 22 wonen.

In 1902 wordt besloten om achter in de kerk een houten schutting te plaatsen om zo een voorportaal te creëren. Er is nog enige discussie of het zeildoek of hout moet worden maar de meerderheid gaat voor een houten schutting. Er is nu een open ruimte, maar als je daar een plafond in zou plaatsen, ontstaat er een vloer waar een orgel op zou kunnen staan. In september 1907 wordt er een buitengewone ledenvergadering uitgeroepen met als onderwerp: het aanschaffen van een orgel voor de kerk van Folsgare. De weleerwaarde dominee van Reeuwijk heeft de kerkvoogden erop gewezen, dat Folsgare één van de weinige kerkgemeenten is, die nog niet een kerkorgel bezit. Dominee heeft vernomen dat de evangelische vereniging in Bolsward haar orgel te koop aanbiedt voor een niet al te grote som geld. Een goede gelegenheid om een orgel, inclusief galerij, voor het kleine bedrag van fl. 950,- aan te schaffen. De kosten voor het afbreken en de opbouw komen hier overheen, de totale kosten zullen ongeveer fl.1400,- à fl.1500,- bedragen. Na een stevige discussie wordt overgegaan tot stemming. De meesten zijn voor, al is het enthousiasme niet groot. Er zijn vijf tegenstemmers. De kerkvoogden zullen met een deskundige een onderzoek instellen. Valt dit goed uit, dan zullen de heren Abma en Zoethout met een intekenlijst rondgaan. Is het omgekeerde het geval dan is de zaak afgesloten. Er komt geen intekenlijst en geen orgel. Begin 1920 komt de aanschaf van een orgel weer op de agenda. Ds. Karres bepleit de wenselijkheid tot het plaatsen van een orgel in de kerk. Hij stelt voor om een orgelfonds op te richten. De gelden hiervoor zouden gevonden kunnen worden uit vrije bijdragen van de leden in Folsgare en in de zustergemeenten. Hij stelt zich beschikbaar om met één van de leden een inzameling te houden. De kerkvoogden staan er echter koud tegenover want de financiële positie van de kerk is niet al te best. Besloten wordt om de behandeling van deze kwestie tot de volgende vergadering uit te stellen. Op de vergadering van maart 1921 krijgen de kerkvoogden de opdracht om te vragen wat het kerkorgel van Abbega moet gaan kosten om daarna verdere plannen te kunnen maken.

Gerrit Rypma en Rinske Rypma-Goudberg trouwen in  1966 en gaan in Folsgare wonen op Tsjaerddyk 48. Op 13 maart 1967 wordt Marten Cornelis  (Marco) geboren.  Het gezin blijft niet in Folsgare,  maar verhuist in 1971 naar Tirns nummer 35.  In 1977 komt de familie Rypma terug naar Folsgare en gaat wonen aan de Folsgeasterleane nummer 9. Marco zijn vader heeft daar een huis gebouwd. Na de middelbare school besluit Marco een opleiding in bouwkundige richting (tot en met uitvoerder) te volgen. Aansluitend gaat hij werken in de bouw en heeft samen met zijn vader een timmerbedrijf. In 1990 verhuist het gezin naar Tsjaerddyk 31b. Al op de lagere school heeft Marco veel  interesse voor muziek en zingen.Op de middelbare school volgt hij zanglessen aan het centrum voor de kunsten te Sneek.  Marco krijgt les van Foppe Wiersma en later van Bea van der Wal. Gestimuleerd door Bea neemt Marco het besluit om toch door te gaan in de muziek. Bea brengt hem in contact met Mya Besselink, docente klassieke zang aan het conservatorium te Maastricht. Hij wordt daar tot zijn blijdschap aangenomen en volgt de opleiding solozang en opera (1995 – 1999). Zijn hoofdvak wordt solozang (stemvak tenor). Daarnaast behaalt hij ook het diploma Dramatische Expressie (opera). Tegelijkertijd studeert Marco bastuba en volgt lessen bij Piet Joris (1995/1997). In 1999 studeert Marco af,  maar hij blijft lessen volgen bij Adi le Gue. Bovendien wordt hij een tijd gecoacht door Caroline Kaart.

Gerben Abma is geboren op 29-03-1932 in Folsgeare waar zijn vader boer was. Op deze boerderij aan de Folsgeasterleaene hebben dan al generaties lang Abma’s geboerd.  Gerben was de zesde in een rij van totaal tien kinderen en groeide op in een kerkelijk rechtzinnig milieu. Na de middelbare school, HBS-B, behaalde hij het staatsexamen gymnasium A. Daarna studeerde hij theologie aan de universiteit van Amsterdam. Na het kandidaatsexamen veranderde hij van studierichting en ging verder met geschiedenis, waarin hij afstudeerde. Daarnaast heeft hij als bijvak Friese taal- en letterkunde gestudeerd. Na zijn doctoraal in 1963 volgde hij nog een opleiding tot wetenschappelijk archiefambtenaar. Hij is daarvoor geslaagd. Abma werd leraar geschiedenis en Fries aan het Stedelijk Gymnasium en de Stedelijke Scholengemeenschap in Leeuwarden en de Rijksscholengemeenschap in Sneek. De schrijfster van dit venster, Wytske Heida, heeft in Sneek Friese lessen van Gerben Abma gevolgd en de taal van hem leren schrijven. De lessen waren facultatief en werden na schooltijd gegeven. Abma gaf zijn lessen met strakke discipline, geen ruimte voor grapjes. Het groepje was niet groot, de lessen stopten toen er niet genoeg animo meer was. Met zijn echtgenote Sjoukje Bakker, die als onderwijzeres de middelbare akte geschiedenis had gehaald, ging hij wonen in Leeuwarden, eerst aan de Nijlânsdyk, later in een fraai huis aan de Emmakade. Zij kregen samen twee dochters.

Evert Alberts uit Reduzum en Berber Claeses uit Grou trouwen op 29 september 1715 in Grou. Na hun huwelijk gaan ze in Raard wonen waar Tetje 1716, Rinske 1718, Gerben 1720, Albert 1722, Ytje 1724, Klaas 1726, Jacob 1728, Jentje en Hinke 1734, Sybren 1735 en Anke in 1738 worden geboren. Jentje Everts ( de Groot) uit Raard, de ene helft van de tweeling, trouwt op 6 maart 1757 met Akke Bonnes uit Grou. Na 1768 is hij boer geworden op Suderburen in Folsgare (Easthimmerwei 23), het land van de afgebroken boerderij ernaast  heeft hij erbij.  In 1778 is hij samen met zijn broer Jacob Everts curator over de kinderen van zijn zuster Hinke en Rinske. Pieter Luitjens is boer en getrouwd met Trijntie Klaases. Ze wonen na hun trouwen in Scharnegoutum waar op 8 october 1752 Wypkjen Pieters wordt geboren. Het gezin verhuist later naar Tjalhuizum. Hoyte Lolkes van Folsgare trouwt op 23 maart 1777 met deze  Wypkjen Pieters van Tjalhuizum. Na hun trouwen zijn ze komen wonen op Walma state, waar op 18 september Jelle wordt geboren. 

Anne Wytzes uit Folsgare kreeg voor moord op Jantie Feijtes en Stijntje Jans de zwaarste straf die begin 17e eeuw gegeven kon worden. Hij werd geradbraakt! Hier volgt het verhaal waarom hij deze straf kreeg uit Criminele sententies : Hof van Friesland 23-10-1717 Op zondag 30 augustus 1716 begaf Anne Wytzes, sinds enige tijd woonachtig op de Olde Galileën in Leeuwarden, zich naar de woning van Seerp Beerns en Jantie Feijtes te Goutum, met het doel daar te gaan stelen. Hij wist dat Seerp Beerns niet thuis was. De bovendeur was open en het kostte geen moeite om de onderdeur van de grendel te doen en zo door het portaaltje in de kamer te komen, waar de 70-jarige Jantie Feijtes in haar stoel zat.

Taede Ruurds Abma is op 30 juni 1826 in Folsgare aan de ‘leane’ geboren en wordt aangegeven op 1 juli 1826 door zijn vader Ruurd Freerk Abma met de getuigen Fedde Oeges Breeuwsma en Hendrik Uiltjes Hoekstra, beiden boer en buren van de ouders Ruurd Freeks Abma en Hiltje Klazes Wiersma. Ruurd Freeks Abma oud zeven en veertig jaren boer wonende te Folsgare welke ons een kind van het mannelijke geslacht heeft voorgesteld, den dertigsten der maand Juny dezes jaars des avonds ten zes uren uit hem declarant en Hiltje Klazes Wiersma zijne Huisvrouw te Folsgare geboren, en aan het welk hij verklaard heeft de voornaam te geven van Tade. Taede is het tiende kind van Ruurd Freerks en Hiltje Klazes en voor een naam moeten ze wat verder terug in de tijd. Hij wordt vernoemd naar zijn overgrootvader Tade. Zijn beppe Baukje Taedes is in 1811 overleden. In de nalatenschap van Meinte Ruurds Abma staat een notitie waarin vermeld staat dat Baukje Taedes is geboren op 6 mei 1744. Uit het doopboek van de Hervormde gemeente Oudega, Idzega en Sandfirden blijkt dat haar ouders Tade Murks en Geertje Goverts zijn.   Taede Ruurds wordt in de geboorte akte door zijn vader aangeven met de naam Tade precies zo als Baukje haar vaders naam geschreven wordt bij haar inschrijving in het doop register van Sandfirden. Taede blijft de jongste van het gezin en is bijna zeven jaar oud als zijn vader Ruurd Freerks Abma, 54 jaar oud, op 16 maart 1833 overlijdt. Aangevers zijn Taeke Jans Westendorp, oud zeven en dertig jaren, boer op Suderburen, en Wiebren Lolkes van Wieren, oud dertig jaren, boer op Strûpenkeal, beiden buren van de overledene. Taede is boerenzoon en groeit net buiten het dorp op aan de ’leane’. Er is nog geen school en hij  krijgt les van zijn moeder en oudere broers en zusters. Het boerenwerk is een onderdeel van zijn opvoeding en als jongste zoon zal hij later als boer op de ouderlijke boerderij komen.       Taede Ruurds is al op 18-jarige leeftijd gekozen tot kerkvoogd. Het maakt niet uit of je Teerde of Taede schrijft hij hoort nu wel bij de mensen die iets in de melk te brokkelen hebben.

Op 12 mei 1898 wordt  Meinte Ruurds Abma geboren in Hidaard. Zijn ouders Ruurd Taedes Abma en Hesseltje Brandsma verhuizen in 1905 naar Folsgare.  Op 11 mei 1922 trouwt hij met Akke Boschma, een dochter van Feike Boschma en Willemke Rollema. Hij wordt later boer op de “Blikken pleats” en geeft de boerderij de nieuwe naam Carpe Diem. Meinte Ruurds schrijft veel stukjes, het volgende verhaal is van zijn hand. Het verhaal is, zo veel mogelijk letterlijk, naar het Nederlands vertaald, de originele Friese tekst staat onder de Friese versie van de dorpscanon. De verste herinnering aan paarden gaat terug naar Hidaard, waar ’s ochtends het paard voor de karnmolen liep. En dat bleef ook wel eens staan en dan kwam moeder door de deur van het karnvertrek en zei: krr, krr, en de zaak liep weer. In 1905 verhuisden wij naar Folsgare  en in 1907 werd de boerderij verbouwd. Toen kwam er weer een paard voor de karnmolen, maar nu ging het om de waterbak  (400 liter) op zolder vol te pompen. Als jongen mocht je in de vakantie met het oudste paard er tussenin rijden bij het mesten, toen je wat ouder werd, kreeg je een wat schrikachtiger dier in handen, alles onder de voorwaarde “je mag niet zo jagen”. Met twee paarden voor de maaimachine werd al een wat groter blijk van vertrouwen gegeven. Als jongeman met een vriendin in de tilbury op hoogtijdagen naar Leeuwarden of naar Gaasterland waren hoogtepunten. Soldaat worden was er ook bij. “Waar wil je dienen?” werd ons bij de keuring gevraagd. “Bij de cavalerie”,  was het antwoord.

Meinte Jelles  Abma wordt geboren  op 2 september 1930. Hij is het vijfde kind in het gezin van Jelle Ruurds Abma en Doutje Tjitses Bouma. Hij groeit op op een boerderij, net buiten Folsgare, aan het eind van de zgn.  ‘Reade Leane’ ( zie ook venster:  Folsgeasterleane 15 ) Meinte gaat na de lagere school in Folsgare naar de Rehoboth-mulo in Sneek en doet vervolgens nog de  A-afdeling van de Rijks-HBS in Sneek.  Hij begint zijn carrière op de gemeentesecretarie van Sneek. Hij is, net als zijn vader die gemeenteraadslid in Wymbritseradiel is, een “wisse prater” en houdt niet van grootspraak.  Na acht maanden gaat hij naar Schoonebeek in Drenthe waar hij een jaar blijft. Daarna werkt hij ruim twee jaar in Zoelen, een dorp in de gemeente Buren, provincie Gelderland.  De volgende standplaats, voor een periode van drie jaar, is Eibergen in de  gemeente Berkelland in de Achterhoek. Vandaar verhuist hij naar Wateringen in de gemeente Westland,  weer voor drie jaar. Tussen de bedrijven door behaalt hij in de avonduren de diploma’s Gemeente Administratie en Gemeente Financiën. Vanaf 1 juni 1960  gaat hij aan het werk in de gemeente Maartensdijk als  hoofd gemeentefinanciën en loco-secretaris. In 1968 trouwt hij met Gijsje Berdina Johanna (Bep) de Nooij, verpleegster, uit Den Haag. Als Haagse komt ze in een puur Friese familie terecht en leert tijdens de logeerpartijen in Folsgare het Fries te verstaan. Meinte en Bep adopteren twee kinderen uit Kreta. De oudste wordt Jelle Michalis genoemd en de jongste Meinte Gerben Willem. Meinte studeert in zijn vrije tijd tussen de bedrijven door rechten in Utrecht en behaalt in oktober 1970 zijn doctoraal bestuursrecht met als hoofdvakken staats- en administratief recht. Meinte Abma heeft ambities en met twintig jaar bestuurservaring solliciteert hij naar de burgemeesters functie in Hennaarderadeel. Hij wordt aangenomen en Meinte Abma keert met zijn gezin in 1973  terug naar Friesland. 

Bij het maken van kunst zijn bezieling en sfeer voor mij belangrijke elementen. Door er gevoel en gelaagdheid in te brengen kan een verhaal en/of diepere betekenis beleefd worden. Een portret dient, behalve een gelijkend plaatje te zijn, iets te vertellen over de persoon. Dit kan tot uitdrukking komen in omgeving, plaats, tijd, kleur, emotie enz. Het is aan de kijker welk verhaal gezien en beleefd wordt. Clasina, ook wel Clasien genoemd, komt uit Koudum. Ze gaat hier naar de lagere school en staat links boven op de klassefoto, rechts naast meester Hielke Dijkstra.  Volgens meester heeft Clasien de klok wel horen luiden maar weet niet waar de klepel hangt. Ze is een dromer die overal op tekent. De voorliefde voor tekenen is dus al vroeg aanwezig. In 2009 komt Clasina Flapper met haar jongste zoon Mart wonen in Folsgare.  Oudste zoon Fokke is dan al uitgevlogen. Het pand aan de Tsjaerddyk op nummer 40  is uitermate geschikt voor haar. Het is een ruime woning en heeft achter een weids uitzicht over het Marlân. Belangrijker is, dat de oude smederij zeer geschikt is als atelier.   Clasina heeft in 1985 haar opleiding MBO Activiteiten Begeleiding afgerond en gaat o.a. werken met kinderen die het syndroom van Down hebben. Van 2004 – 2006 doet ze de opleiding Carly Kleurtraining en daarna van 2007 tot 2009 de opleiding beeldend kunstenaar bij Herma Bovenkerk in Koudum.

Wout jr. en Katinka Zijlstra, broer en zus, zijn geboren aan de Folsgeasterleane en opgegroeid aan de Tsjaerddyk. Als kinderen van Wout Zijlstra, de sterkste man van Nederland, wordt de sport hun met de paplepel ingegoten.  Ze worden lid van atletiekvereniging Horror in Sneek. Ze maken vele trainingsuren op de baan en behalen vele successen op het allerhoogste niveau in Nederland. Beiden blonken met name uit in het kogelstoten en discuswerpen. Wout had zich daarnaast toegelegd op de meerkamp. Zowel Katinka als Wout kreeg last van blessureleed en ze hebben daarom het besluit genomen dat het genoeg was, dat het tijd was voor iets anders. Ze trainen zelf nog wel om in goede conditie te blijven, maar geen  topsport meer. Na het afronden van zijn VWO opleiding in Sneek, volgt Wout nu de studie Natuurwetenschap- en Innovatiemanagement aan de universiteit van Utrecht.  Vaak is hij daar niet, het grootste deel van de opleiding bestaat uit zelfstudie. Katinka volgde een VMBO opleiding theoretisch en deed daarna een opleiding in de zorg. Ze heeft aansluitend een aantal jaren in de thuiszorg gewerkt. Wout jr. en Katinka hun vader Wout sr. liep al een tijdje rond met het plan om een punt te zetten achter een geweldig leven in de krachtsport. In 2019 was hij al gestopt met de doordeweekse trainingsavonden. De coronacrisis ( 2020-2022) dwingt hem nu om helemaal te stoppen met de krachttrainingen in zijn boerderij. Ook de strongman-trainingen ( het omkiepen van banden, het slepen en tillen van zware gewichten en melkbussen) op zijn erf en in zijn weiland zijn voorbij.  Hij zet zijn fitnessspullen te koop en sluit voorgoed de deuren.                                                                                                                                                   

Gerben Willem Abma is op 12 july 1942 geboren in Folsgare. Hij is de jongste uit een gezin van tien kinderen. Zijn vader was een boer die theologische boeken las en de Bijbel letterlijk nam. Ze woonden op, zo deze nu nog in Folsgare wordt genoemd, de Abma’s pleats (boerderij). Deze boerderij is ruim 130 jaar in het bezit van de Abma familie geweest. Willem Abma zijn vader Jelle Ruurds en moeder Doutsje Tjitzes Bouma kwamen op de boerderij in 1929, nadat ze eerst een bedrijf in Nijland hadden. Jelle en Doutsje reden met twee kinderen ( Hessy en Tsjitse)  op de wagen en het paard ervoor naar Folsgare. De oudste dochter Ruurdtsje en de meid liepen er achteraan. In 1965 neemt de oudste zoon Ruurd Teades Jelles het bedrijf over van Willem zijn vader.  Hij laat in 1975 een ligboxstal naast de boerderij zetten voor 75 koeien. Later vindt er nog een uitbreiding plaats naar 120 koeien. In 1992 komt Willem zijn neef Bouwe Ruurds op de boerderij. De gemeente Sneek koopt het bedrijf voor de aanleg van de nieuwe zuidelijke rondweg om Sneek. Bouwe Ruurds verhuist op 18 december 2001 naar Winsum. De boerderij wordt gesloopt in 2003. Een laag terpje in het landschap en een gracht met bomen er om heen zijn de stille getuigen op de plaats waar de oude boerderij stond. Het pad naar de boerderij  werd ook wel “Reade leane”  (Rode laan) genoemd, naar de kapotte dakpannen die dienst deden als verharding van het pad. Abma noemt de laan gereformeerd, omdat deze kronkelt.

Sjerp Gerbens en Sjoukje Willems trouwen op 31 oktober 1786 in Jorwerd.  Ze worden daar boer en boerin en in 1787 wordt Antje Sjerps geboren. In 1788 verhuizen ze naar het iets verderop gelegen dorpje Baard. Na de komst van twee dochters wordt hun zoon Willem Sjerps geboren in 1792. Na nog drie dochters, krijgen ze weer een zoon in 1802, Gerben Sjerps. Daarna volgen nog een dochter en een zoon. Antje Sjerps trouwt in 1809 met Hielke Pieters Wiersma uit Abbega. Hielke Pieters is boerenzoon en het paar begint met de steun van Hielke Pieters zijn vader Pieter Rienks, een eigen boerenbedrijf in Abbega. Willem Sjerps gaat, net als zijn oudste zuster, rond 1812 naar Abbega en wordt daar boerenknecht. Hij ontmoet hier Japke Pieters Boomsma, dochter van Pieter Gerrits Boomsma en Antje Freerks Bouwma,  boer op de pastorieboerderij. Willem Sjerps en Japke Pieters trouwen in 1816 en beginnen een winkeltje in het dorp. Dit brengt te weinig op en een jaar later regelt schoonvader dat Willem Sjerps boer wordt op de kerkboerderij aan de Rige vlak bij Abbegeasterketting. In 1817 wordt Antje Willems geboren. Daarna komen er nog 7 kinderen van wie er drie jong overlijden. In 1830 verhuist de familie Twijnstra naar Folsgare. In het dorp staan, behalve een kerk en een pastorie boerderij, nog maar vijf huizen. Aan de zuidkant van de Tsjaerddyk is een timmerbedrijf (Tsjaerddyk 42), een winkel / herberg (Tsjaerddyk 38), een slagerij (Tsjaerddyk 36 e.v),  aan de noordkant een koemelkerij (latere Tempel) en een kerkhuis. Het gezin Twijnstra trekt in  bij  Kerst en Jacob Arjens en Willem Sjerps wordt slager van beroep. In Folsgare worden nog eens zes kinderen geboren en er overlijden twee kinderen.

Op 30 april 1847 bevalt Anneke Sytzes Osinga, echtgenote van Hilbrand Rintjes Boschma, van een zoon die Jouke wordt genoemd. Jouke Hilbrands, de een na jongste van het gezin, brengt zijn jeugd door op een boerderij aan de Tsjaerddyk onder Folsgare. Hij gaat naar de openbare lagere school in Folsgare, opgericht in 1843, krijgt les van meester Reitsma en later Nauta.Thuis leert Jouke het boerenbedrijf van zijn vader en oudere broers. Jouke wordt op 30 april 1867 opgeroepen voor de nationale militie.Het is lotingsdag en Jouke trekt nummer 57. Een laag nummer, dat houdt in dat hij in dienst moet. Jouke trouwt op 4 mei 1867 met Botje Rinkes Groenveld uit Heeg. Het paar gaat in Oosthem wonen waar op 17 augustus 1867 hun eerste kind Rink Joukes wordt geboren.      Jouke Hilbrands kan geen vrijstelling van dienst krijgen maar er is een mogelijkheid om je te laten vervangen door een ‘remplaçant’. Een remplaçant is iemand die zich dat jaar niet hoeft aan te melden en dus vrijwillig dienst neemt. Van deze plaatsvervanging wordt bij notariële akte “een contract van plaatsvervanging” opgesteld. Jouke heeft Tjeerd Deinum uit Nijland in de arm genomen om voor hem een plaatsvervanger te zoeken. Tjeerd heeft Jan Berkenbos bereid gevonden om tegen betaling de dienst van Jouke over te nemen en laat een “contract van  plaatsvervanging” opmaken: “Op heden den zeven en twintigste juni des jaars een duizend acht honderd zeven en zestig, compareerden voor ons Ansko van der Plaats Notaris residerende te Leeuwarden:Tjeerd Deinum, koopman wonende te Nijland als bij monde gelastigde van Jouke Boschma van boerenbedrijf wonende te Oosthem, loteling voor de dienst bij de nationale militie over dezen jare in bovenstaande gemeente en al daar getrokken hebbende nummer 57 het welk tot den actieven verpligt door voltrokken huwelijk meerderjarig geworden requirant ter eenre en Jan Berkenbos, smidsknecht wonende te Sneek requireerde ter andere zijde”   Jan Berkenbos neemt voor f 250,--  de dienst van Jouke Boschma over.

Een wandeling over de Tsjaerddyk begin 1900 vanaf nummer 48 naar 26 aan de zuidzijde en via de noordzijde terug. Op de beginfoto staat links de woning van het hoofd van de school en rechts de school na de verbouwing in 1908. Op de achtergrond een boerderijtje, nu Easthimmerwei 1, dat gebouwd is op de kruising van de Tsjaerddyk, Suderbuursterleane, Kerkwech en de Bredeleane (Skeender) waar Douwe Eppinga en Tjitske van der Wal met hun kinderen Marten en Trijntje in 1904 zijn komen wonen. Als zij rond 1910 uit het raam kijken, hebben ze ruim uitzicht op de Tsjaerddyk. De Suderbuursterleane is nog een onverhard voetpad (Easthimmerwei) dat ophoudt bij het bruggetje over de Folsgaaster opvaart. Hun zoon Marten zal later timmerman worden in het dorp. Kijkend richting Tsjaerddyk ligt links eerst de afgegraven terp ‘het tsjerke pôltsje’ waarop de pastorie stond die in 1701 is afgebroken. ( venster: De pastorie van Folsgare) Het stukje grond is eigendom van de kerk en wordt verhuurd aan Yde van de Lageweg met de bepaling dat er geen varkens gehouden mogen worden. In het eerste huis aan de linkerzijde wonen Ruurd Rientses Abma en Johantje Martens Visser met hun kinderen. Lucas Elzinga heeft het huis rond 1878 laten bouwen. Ruurd Rientses verkoopt manufacturen maar heeft geen winkel. Hij gaat met een rugzak vol met lappen stof bij de deuren langs.  Hiernaast staat de school met de bijbel, gebouwd in 1886. ( venster: Tweede schoolgebouw van Folsgare) Meester van der Brug is in 1904 aan school gekomen en maakt de verbouwing in 1908 mee. Er komt een tweede lokaal en dus moet er ook een tweede leerkracht komen. Dit wordt  juffrouw  Elisabeth van der Molen. 

De eerste Spoorwegwet strandt in februari 1860 in de Eerste Kamer. Deze wet moet het mogelijk  maken dat aan particuliere maatschappijen concessies worden verleend voor de aanleg van spoorwegen. De staat moet vervolgens subsidie verlenen voor de aanleg van de noodzakelijke bruggen over de grote rivieren. De wet leidt tot een kabinetscrisis en het aftreden van het kabinet Rochussen. Het volgende kabinet Van Hall-Van Heemstra neemt een nieuwe Spoorwegwet aan, waarbij de staat een leidende rol krijgt bij de ontwikkeling van het spoorwegnet. Er blijft echter ruimte voor initiatieven voor spoorwegplannen door particulieren. De eerste lijn die door de staat wordt aangelegd, is die tussen Leeuwarden en Harlingen. Deze lijn wordt  in 1863 in gebruik genomen.  Harlingen krijgt prioriteit, want de stad heeft in die periode één van de belangrijkste havens van Nederland. Rotterdam en Amsterdam zijn moeilijk bereikbaar door verzanding van resp. de Rijnmond en het IJ.   Vervolgens wordt door o.a. van Welderen Baron Rengers c.s. een concessie-aanvraag gedaan voor de aanleg van een spoorlijn  tussen Harlingen en Heerenveen. De spoorlijn zal moeten lopen tussen Folsgare en de boerderij Scheender state van de fam. Kooistra.

Tussen de latere Tempel en het kerkhuis aan de noordzijde van de Tsjaerddyk is in 1832 nog een stukje onbebouwde grond. Rond 1848 bouwt timmerman Johannes Paulus Spiering een huis op dit kleine perceel. Het pand komt niet aan de weg te staan maar krijgt een klein voortuintje, waar hij twee lindebomen plant als zonwering. Johannes Spiering en zijn vrouw Trijntje Harmens Dijkstra gaan met hun zoon Paulus Johannes in het huis wonen. Timmerman Spiering overlijdt in 1849. Pieter Willems Twijnstra neemt de timmerzaak  van Spiering ( nu Tsjaerddyk 44) over. Trijntje Harmens verkoopt het huis en verhuist in 1851 met haar zoon naar Oosthem. Het huis wordt verhuurd. In 1855 komt Grietje Sipkes Bleeker, sinds 1846 weduwe van Meinte Klases Zijlstra, er met haar twee kinderen Klaas en Sytske wonen. In 1860 komt het huis in de verkoop. Het pand wordt gekocht door Klaas Gerrits van der Meer. Hij verkoopt de woning weer in 1861 aan Durk Okkes Baarda, die er per 12 mei 1862 over kan beschikken. Durk is op 4 mei 1861 getrouwd met Fedtje Fokkes van der Meer. Durk en Fedttje krijgen in Folsgare twee zoons, Fokke en Okke. Fokke wordt al op jonge leeftijd schoenmakersknecht bij Douwe Lucas Elsinga. Hij wordt later schoenmaker in Itens en trouwt in 1887 met Trijntje Eisma. Het paar keert voor korte tijd terug naar Folsgare. Fokke heeft dan een schoenmakersknecht nodig. Okke gaat al jong mee naar de boerderij en wordt net als zijn vader boerenknecht. In 1893 verkoopt Durk Okkes het huis aan Taede Ruurds Abma ( boer op Carpe Diem, Folsgeasterleane 4). Durk en Fedttje verhuizen naar Spannum, waar Durk Okkes in 1897 overlijdt.

De pastorie van Folsgare heeft op het ‘pôltsje’ tegenover de kerk gestaan, een stukje land van vier pondemaat zoals beschreven staat in het Charterboek van 1543. De pastorie boerderij met 55 pondemaat wordt door de pastoor verhuurd en met de pachten die de boeren aan hem betalen, kan hij in zijn levensonderhoud voorzien.  Op 31 maart 1580 wordt door de Staten van Friesland de openbare uitoefening van de katholieke godsdienst verboden. (Reformatie). De inwoners van Folsgare staan, om zo te zeggen, op als katholiek en gaan als protestant weer naar bed.  De kerkvoogden zitten nu echter wel met een probleem. De pastoors mogen hun ambt niet meer uitoefenen en worden werkloos. Tegelijkertijd ontstaat er een groot tekort aan dominees.  De oplossing wordt gezocht in het samengaan van meerdere dorpen onder één dominee. Zo gaan in 1580 de dorpen Oosthem, Abbega, Folsgare, Wolsum en Westhem samen. In 1607 is de schaarste aan dominees iets afgenomen en scheiden Wolsum en Westhem zich af en gaan zelfstandig verder. Oosthem, Abbega en Folsgare zijn tot op de dag van vandaag nog steeds kerkelijk verbonden. 

In Folsgare is al jarenlang een discussie gaande om een plek te zoeken waar de dorpsbewoners bij elkaar kunnen komen. Hiervoor wordt in 1974 een gebouw van de kerkvoogdij gekocht. Het pand stamt uit 1843 en heeft jarenlang dienst gedaan als school en onderwijzerswoning. Het gebouw is ook nog een aantal jaren als kleuterschool in gebruik geweest. De kerkvoogdij  verkoopt het gebouw onder drie voorwaarden: - Koopsom was 5000 gulden - Het gebruik als dorpshuis moest rustig en vredig zijn - De kerkvoogdij moest toestemming geven bij elke verandering. Onder leiding van Johan van der Wal, de toenmalige voorzitter van de “Werkcommissie Dorpshuis Folsgare”, wordt het pand met medewerking van vele vrijwilligers om getoverd tot dorpshuis. Voor de naam van het dorpshuis werd een prijsvraag uitgeschreven welke werd gewonnen door Mevr. Cnossen-Piersma. De naam werd “Yn ‘e Lijte “de verklaring hiervoor was dat men binnen kon zitten   “Yn ‘e Lijte”,  en het pand staat  “Yn ‘e Lijte” van de kerk met zijn zadeldaktoren. De opening wordt verricht door de toenmalige burgemeester Bendiks Walter Cazemier van Wymbritseradiel.

Voorin de kerk van Folsgare staan, in twee mooie houten kistjes, de grafstenen van Hoyte Wybes Foekema (1583-1661) en twee van zijn kinderen: Ulbe Hoytes (1611-1618) en Wybe Hoytes (1619-1641). De stenen zijn in 2002 teruggevonden tijdens de aanleg van de centrale verwarming in de kerk door Harmen Foekema uit Wergea, een regelrechte afstammeling van Hoyte Wybes Foekema. Het  is al eeuwen geleden dat deze familie in Folsgare woonde en een belangrijke rol speelde in de gemeenschap in en rond het dorp. De oudste gegevens over deze familie komen uit het register van aanbreng uit 1511. Onder het hoofdstuk Folsgare wordt drie maal een Foekelaz (Foekema) genoemd: Jancka, Hoyte en Tjaerd Foekelaz. Zeker is het niet, maar mogelijk zijn het broers van elkaar. Uit de stukken blijkt dat het gaat om een belangrijke familie. Jancka Foekelaz woont aan de Tsjaerddyk 31 en Hoyte (Hoijta) Foekelaz op de locatie van de eind 19e eeuw afgebrande boerderij van Breeuwsma (nu Wallemadyk). Beide boerderijen zijn gedeeltelijk eigengeërfde boerderijen, dat een aanwijzing is dat ze hier al langere tijd wonen. Tjaerd Foekelaz is meier (huurder) op de boerderij aan de Folsgeasterleane 2.

Hoewel de toren van de Laurentiuskerk  en de klok al ouder zijn, komt er pas in 1755 een uurwerk met wijzerplaat.  Onder leiding van ds. P. Wigiri, kerkvoogd Oege Jens Breeuwsma en de kerkraadsleden wordt er in dat jaar besloten om een torenuurwerk aan te kopen voor  “de toorn tot Folsgara “.  Twee meestersmeden uit Sneek, Hans Martens Joustra en Andries Lammers krijgen opdracht om een uurwerk te maken. Inclusief arbeidsloon, materialen, haken voor de wijzerplaten, ‘gewigten’, ‘touweschijven’ etc. kost dit de kerkgemeenschap 390 Carolus guldens.  Mogelijk was goedkoop, duurkoop want… al spoedig volgt de ene reparatie op de andere. De eerste onkosten aan het uurwerk komen al in 1759. De wijzers van de klok worden in dat jaar verguld door Folkert Reitsma. In 1763 wordt het uurwerk gerepareerd door meester uurwerkmaker Tjalling Rodenhuis uit IJlst en in 1766 komen meester uurwerkmaker Gerrit Johannes en meestersmid Melis Wallis Oppedijk langs, beiden uit IJlst. In 1775 wordt door Pytter Zeijlstra een wijzerplaat geverfd. In 1779 repareert Gerrit Johannes wederom het uurwerk. Jan Lierks komt in 1780 het uurwerk repareren. In 1784 wordt het uurwerk door Freerk Ynses naar Wybe Gabes in Wommels gebracht voor groot onderhoud.  Johannes Camphuis uit Sneek wordt in 1791 uitgenodigd om eens naar het uurwerk te komen kijken. De wijzerplaten schijnen  niet van geweldige kwaliteit te zijn want B. Izerda komt in 1793 langs voor het vergulden van  de wijzerborden.

De kerktoren van Folsgare staat al eeuwen als baken in het dorp. Boven in deze toren hangt sinds 1535 een klok die onverstoorbaar zijn werk blijft doen. Op de bovenrand van de klok staat het volgende geschreven: Jhezus Maria Johannes Gheert van Wou ende Johan ter Steghe goten mij toen men schreef 15 ende 35 daer bij. De klok is in 1535 gegoten door Geert van Wou en Johan ter Steghe. Geert van Wou is de zoon van de beroemde klokkengieter met de gelijknamige naam uit Kampen.  Geert van Wou sr.( 1450 – 1527) wordt beschouwd als de belangrijkste klokkengieter die Europa gekend heeft. In die tijd werd een klok vaak nog ter plekke gegoten. De wegen waren te slecht en te onveilig om een klok te vervoeren. Men wilde bovendien een oogje in het zeil houden op de samenstelling van het brons. De plek waar de klok werd gemaakt, was meestal op het kerkhof of in een ruimte onder de toren. Het luiden van de klok kan opgedeeld worden in het tijdluiden, het zondagsluiden en het luiden bij bijzondere gebeurtenissen zoals bij overlijden, gevaar, rouw etc. Het tijdluiden is het driemaal daags luiden van de klok. Dat gebeurt ‘s ochtends aan het begin van de werkdag, vervolgens om twaalf uur voor de middagpauze en tenslotte ’s avonds aan het einde van de werkdag. In deze tijd zijn er nog geen horloges en is dit luiden voor de mensen het houvast gedurende de dag. Bij de middagklok van twaalf uur weten de arbeiders op het land dat het schafttijd is, de moeders zetten het eten op tafel, de kinderen mogen uit school. De koster ging driemaal daags naar de toren om de klok te luiden. In het kerkarchief vinden we dat Here Jentjes wordt betaald voor een “jaar  klockluiden”. Hiervoor krijgt hij 7 carolusgulden. Jentjes heeft dit betaalde luiden gedaan van 1743 tot 1755. Daarna wordt het klokluiden niet meer specifiek genoemd. Het luiden hoort bij de vele werkzaamheden die een koster geacht wordt te verrichten. Het tijdluiden is in Folsgare gestopt met de komst van het elektronisch luiden van de klok ( 1947)

Na de 2e W.O, bestaat Folsgare nog steeds uit één straat, de Tsjaerddyk, die soms ook de Buorren wordt genoemd. Aan deze straat staan de kerk, de school, de pastorieboerderij en zestien, meest oudere, woningen. Het dorp heeft echter behoefte aan nieuwe woningen want huurwoningen zijn er bijna niet meer. De Tempel is afgebroken en de woningen aan het Streekje zijn oud. Van de twee huurwoningen van de kerk is het huis aan de noordzijde verkocht en het huis aan de zuidzijde van de Tsjaerddyk is oud en erg klein. Dorpsbelang is er druk mee om nieuwbouw te realiseren. In 1948 is het zover dat er aan de noordzijde van de Tsjaerddyk, naast het voormalige kerkhuis, tegenover het huis van aannemer Marten Eppinga, twee blokjes van twee onder één kap woningen gebouwd zullen worden. Vanuit zijn woonkamer kan Eppinga volgen hoe de bouw van de woningen door Feenstra uit Nijland vordert. Dat gaat niet  zonder problemen. Als tijdens de bouw een zware storm over het dorp trekt, liggen de kajuiten van de nieuwbouw op straat. Ondanks de tegenslag worden de sociale huurwoningen in 1949 opgeleverd. Ze krijgen de nummers  Folsgare 10, 9, 8 en 7. Deze nummers worden in 1974 omgezet in Tsjaerddyk 33,  35,  37 en 39 . De woningen worden in het begin gebruikt als arbeiderswoningen voor de boeren in en rond Folsgare. In september 1949 verhuizen Hendrik Johannes Oppenhuizen en Annigje Tjalsma met hun vijf kinderen  vanuit  Oosthem naar het eerste nieuwbouwhuis in Folsgare gezien vanaf Nijland, nummer 33. Hendrik werkt bij Hessel Boschma op Walma State.

De familienaam “Boschma” vindt zijn oorsprong op Sassinga State in Hennaard. De oude state is afgebroken en vervangen door een boerderij. Bij de boerderij  lagen grote boomplantages die in die periode zijn gekapt. Sassinga State werd in de volksmond dan ook wel de “Boschpleats” genoemd. Eind 18e eeuw is Hilbrand Rintjes  pachtboer op deze boerderij. Hilbrand Rintjes is de tweede zoon van Rintje Joukes Runia en Grietje Hilbrands. Hij is in 1749 geboren in IJsbrechtum en trouwt in 1795 op de “Boschpleats” in Hennaard met Pietje Hanses uit Makkum. Het huwelijk zal kinderloos blijven. Hilbrand zijn zus Yttje Rintjes ( geboren 1755)  trouwt in 1774 in IJsbrechtum  met Jan Douwes (geboren in 1743) Ze wonen eerst in IJsbrechtum waar drie kinderen worden geboren. Later verhuizen ze naar Goënga waar het gezin met nog drie kinderen wordt uitgebreid.  Wanneer Hilbrand Rintjes met zijn vrouw Pietje Hanses in 1802 naar Tjalhuizum verhuist, komt zijn zus Yttje met haar man Jan Douwes en hun kinderen op de  “Boschpleats” in Hennaard.  De oudste zoon van Jan Douwes en Yttje,  Douwe Jans, trouwt in 1801 met Jantje Sjoerds uit Spannum. Het paar blijft eerst in Hennaard wonen, waar weer een Jan Douwes wordt geboren. Douwe Jans zoekt echter een eigen boerderij en met hulp van zijn oom Hilbrand Rintjes uit Tjalhuizum vindt hij die aan de Tsjaerddyk (29) net buiten  het dorp Folsgare.

 In 1870 is er een tekort aan bouwgrond in Folsgare. Timmerman Pieter Willems Twijnstra dient daarom een verzoek in bij de kerkvoogden om naast de Tempel, in de boomgaard van de pastorie boerderij, een huis te mogen bouwen. Het verzoek wordt toegestaan met een erfpacht van veertig cent per jaar. Het huis krijgt, evenals de Tempel, recht van overpad langs de oostzijde van de nieuwe smederij naar het stalt aan de Tjaardvaart.   In 1871 is het huis, met kadaster nr. 632, naast de Tempel klaar. Gerrit Willems Twijnstra, broer van timmerman Twijnstra en weduwnaar, wordt met zijn kinderen de eerste bewoner van het huis. Gerrit is timmerknecht bij Pieter Willems en woont nu tegenover zijn broer Freerk Willems Twijnstra (Tsjaerddyk 42) die kuiper is. In 1872 vertrekt Pieter Willems Twijnstra uit Folsgare. Het huis waar Gerrit Willems woont, komt in de verkoop. Het wordt gekocht door Sjoerd Hendriks Kuperus, die na de koop verklaart dat hij de woning heeft aangekocht namens Gerrit Willems Twijnstra. Gerrit Willems hertrouwt in 1873 met Sjuttje Bergstra uit Oosthem. Ze blijven in de woning tot 1887. Dan vertrekt het gezin naar Goutum, waarna het huis wordt verhuurd. In juni 1901 wordt het huis verkocht aan Kornelis Jongbloed, colporteur uit Amsterdam. Het verschil tussen de grote stad en een klein dorp als Folsgare, is echter te groot voor Kornelis. Hij verkoopt het huis in december van hetzelfde jaar alweer en keert terug naar Amsterdam.  

De monniken van het klooster Thabor bij Tirns en het Oldeklooster (Bloemkamp) bij Hartwerd hebben een bijdrage geleverd tot de aanleg van de dijken in de oude Middelzee. Deze dijken zijn nog steeds nadrukkelijk in het landschap aanwezig. De drie pijlers zijn symbolisch voor de Jongedyk, de Tsjaerddyk en de Mieddyk. De plaat in de vorm van een plompblad stelt de strook land voor waarop Folsgare als terpdorp is ontstaan. Ontwerp en uitvoering: Annet Haring, Ureterp. In opdracht van de Culturele Raad van de voormalige gemeente Wymbritseradeel 1995.

Situatie rond 1900 De Tjaardvaart, die ook wel Tjaarddijkstervaart wordt  genoemd, begint in het Morrawieltje net onder Vijfhuis en komt dan in ’t Hart uit. ’t Hart bestaat in die tijd uit drie boerderijen en twee huizen. De naam komt van het huis waar in de muur hartjes waren gemetseld en men een slokje kon krijgen. Vanaf ‘t Hart loopt de vaart langs de Tsjaerddyk naar het centrum van Folsgare.   Het was niet de meest snelle wijze om in Folsgare te komen, want vanaf ’t Hart lag de vaart vol met zetten* van de boeren die hun land in het Marlân (aan de overkant) hadden. De route langs de Tsjaerddyk werd geflankeerd door drie molens. Eerst kwam men langs twee spinnenkopmolens en daarna langs een  grote achtkanter. De vaarweg was voornamelijk bedoeld voor de mensen in ’t Hart. In het centrum van Folsgare sluit de Tjaardvaart aan op de Folsgaasteropvaart, waar een bruggetje over de vaart was. Aan het eind van de Folsgaasteropvaart werd langs de Tsjaerddyk afgemeerd. Deze was in die tijd nog een stuk breder. Het onderhoud werd uitgevoerd door het waterschap ‘de Scherwolder’ en ‘Morrahemmen’.   

 Strûpenkeal is een terp vlakbij Folsgare. Vanaf het viaduct over de A7 bij de afslag Sneek komend uit de richting van Bolsward, is een kronkelend restant van de oude molensloot te zien en rechts staat een terp in het landschap, omringd door bomen. Het is een voor deze regio zeer hoge terp,  ruim 3 meter. Voor velen een onbekend, maar tegelijkertijd uniek monument. Voordat de terp werd aangelegd, is er al bewoning op deze plek geweest. Tussen vondsten in de terpzool van de terp kwamen scherven uit de late ijzertijd / begin romeinse tijd tevoorschijn, samen met enkele tientallen brokken ruwijzer dat wolf wordt genoemd. Deze wolf is geproduceerd in  laagovens die gevuld werden met ijzeroer wat in ruime mate voorhanden was in en langs de Ald Rien of Groote Rijn. Voor de mensen die zich hier ruim twee eeuwen voor het begin van de jaartelling vestigden, zal de aanwezigheid van grote hoeveelheden ijzeroer een beslissende factor zijn geweest. Vondsten van Romeinse munten ten noorden van de terp geven aan dat de bewoners  contact hebben gehad met de buitenwereld. Er zijn rond Strûpenkeal meerdere veenterpen gevonden, wat aangeeft dat het een voor die periode dichtbevolkt gebied is geweest. Door een klimaatverandering kort na het begin van de jaartelling stijgt het zeewaterpeil en worden die vroege bewoners van huis en haard verdreven. Op en rond de originele terp worden nog steeds aardewerk scherven teruggevonden uit die periode. Rond de 8e eeuw komen mensen met hun bootjes de Ald Rien of  Groote Rijn afzakken, die zich gaan vestigen op de terp. Ze bouwen aan het water een nieuw onderkomen. Bij het graven naar zoet water vonden ze scherven onder een dikke kleilaag. Zo ontdekten zij dat ze niet de eerste bewoners waren. De kleine terp groeit gestaag uit naar een grote en hoge terp die uiteindelijk ongeveer een oppervlakte zal krijgen van zeven pondemaat. Er zijn nog geen dijken, de mensen wonen  met hun vee in deze tijd van vele overstromingen hoog en droog op de terp. Het voordeel van de overstromingen is, dat het zeewater zout achter laat in het veen. Zout is in die tijd een zeer waardevol artikel. Het winnen van zout uit het veen wordt zelnering genoemd. Het veen met zout wordt uitgegraven en verbrand in een speciale oven. De overgebleven as wordt vermengd met water en weer uitgekookt tot het zout overblijft. Dit eindproduct wordt gebruikt voor eigen gebruik of als betaalmiddel.  

  Als het Ekersein eind tachtiger jaren van de vorige eeuw is volgebouwd, wordt er een perceel aan de zuidzijde van Folsgare aangewezen voor nieuwbouw. Dit perceel draagt al eeuwen lang de naam: “ de Baetwe “. Het wordt al genoemd in 1511 in het Register van aanbreng onder : Folsgara Lolla Teakaz. Meijer : viir ponden hoijland, leggende an die suderside die pastoers huijs , genoempt :  die Baetwe  ende hoert toe die Pastoer. Het pastoers huijs staat op de terp ‘het Tsjerkepôltsje’ en wordt in 1755 afgebroken en niet herbouwd. De naam Baetwe komt op meerdere plaatsen voor o.a.  in Uitwellingerga waar “de kleijne Baetwe” en  “ de grote Baetwe” liggen.  Oosthem heeft ook een perceel, dat iets anders is geschreven, genoemd: “de Baetna “. Onder Cornwerd komen we de “ landhere Baettzie “ tegen. Of dit iets met de Baetwe te maken heeft, is niet bekend. Over de betekenis moeten we dan ook verder gissen.  

In 1859 wordt door de kerkvoogdij de bouw van het nieuwe kerkhuis aan de Tsjaerddyk opgedragen aan timmerman Pieter Willems Twijnstra uit het dorp. Het huis komt  tussen de winkels van Epeus Couperus en Sjirk Annes Cnossen te staan. Eind 1859,  als het huis is opgeleverd, stuurt Pieter Willems de rekening naar de kerkvoogdij met een bedrag van fl 555,56. De rekening wordt betaald met de opbrengst van een partij terpaarde. Het nieuwe huis is een stuk kleiner dan het kerkhuis aan de noordzijde van de Tsjaerddyk. Dit blijkt ook uit de huurprijs. Die van het kerkhuis noord is in 1860 fl. 45,- en van het huis aan de zuidkant fl.25, - De eerste huurder van het nieuwe kerkhuis is Grietje Sipkes Bleeker, weduwe van Meinte Klazes Zijlstra, die er samen met haar dochter Sytske gaat wonen. Sytske woont er met haar moeder tot haar huwelijk in 1869 met Willem Wieringa die schipper is in Loënga. Na hun trouwen gaan ze in Sneek wonen en Sytske raakt al snel zwanger. Als ze acht maanden zwanger is, overlijdt Willem na een kort ziekbed op 20 maart 1870. Een maand later, op 28 april 1870, wordt Pieter Willem geboren. Sytske is weduwe, met een baby, zonder inkomen, in een voor haar vreemde omgeving. Ze zegt de huur op en begin juli 1870 komt ze terug in Folsgare en trekt met Pieter Willem bij haar moeder in. Haar moeder is koopman van beroep en Sytske wordt naaister om een inkomen te krijgen. Pieter Willem wordt door zijn moeder onderwezen in het vak dat ze zelf uitoefent en hij wordt later dan ook kleermaker van beroep. In juni 1882 overlijdt Grietje Sipkes Bleeker. Ze is dan 77 jaar. Sytske woont daarna samen met haar zoon Pieter Willem in het kerkhuis. Sytske hertrouwt in 1884 met Douwe Feenstra en in 1885 verhuist het gezin naar Nijland.    

Het eerste dat in het kerkarchief over dit kerkhuis staat, is een betaling in 1816 aan Sikke Willems Goenga, timmerman uit Nijland, voor “de kerkhuizinge”. Wanneer het kerkhuis precies is gebouwd, is onbekend, maar waarschijnlijk zal dat na 1800 zijn. De eerste huurders die in het kerkarchief worden genoemd,  zijn Niklaas (Klaas) Feddes Breeuwsma en zijn vrouw Pyttje Sytses Ypma (getrouwd in 1830). In 1833 verhuizen ze en komt Jouke Rintjes Boschma, getrouwd met Jetske Klazes Bosma, in het kerkhuis. Zij blijven er een jaartje wonen. Het huis is de jaren daarna een komen en gaan van huurders die tijdelijk onderdak nodig hebben. Vanaf 1844 zijn er huurcontracten bewaard gebleven. Die werden elk jaar opnieuw opgemaakt. Volgens het contract van 1844 wonen schoenmaker Bokke Pieters Nettinga en zijn vrouw, naaister Jeltje Pieters Bergsma in het huis. Na het overlijden van Bokke Pieters in 1845, hertrouwt Jeltje in 1846 met Douwe Lucas Elsinga die ook schoenmaker is. Het stel blijft er tot 1850 wonen. Daarna woont Klaas Durks er tot 1853. Vanaf 1854 wordt het huis voornamelijk als starterswoning gebruikt door de kinderen van Willem Sjerps Twijnstra en Japke Pieters. Alle jongens wonen er na hun trouwen een tijdje. Hun ouders, die er schuin tegenover wonen,  kunnen de helpende hand bieden. Als laatste van deze familietraditie woont Nantje van Hasinge, weduwe van Willem Sjerps Twijnstra ( kleinzoon van  eerstgenoemde Willem Sjerps) er tot 1899.

  Vroeger stonden er in het gebied ten oosten van Folsgare tot aan Sneek veel boerderijen die door voetpaden met elkaar verbonden waren. Omdat deze voetpaden een groot gedeelte van het jaar onbegaanbaar waren, ging het vervoer over water. De meeste boerderijen zijn verdwenen en het gebied is grotendeels bedrijventerrein geworden. Er zijn nieuwe wegen aangelegd en in plaats van paarden en karren suizen er nu dagelijks duizenden auto’s over de aangrenzende snelweg. Maar nog niet alles is verdwenen. Eenzaam staat er nog één boerderij als een herinnering aan vroegere tijden. Deze boerderij draagt de naam “Carpe Diem”. Er wordt niet meer geboerd, maar de boerderij heeft tot op de dag van vandaag de uitstraling van een trots verleden. De boerderij kent een lange historie. Uit de archieven weten we dat op deze plek al heel lang geboerd wordt. In 1511 woonde hier een Broer Hottyaz. In 1778 is de boerderij eigendom van Johannes Hendriks en wordt gehuurd door Heere Cornelis. In 1786 laat Johannes Hendriks er een nieuwe boerderij neerzetten en hij zet in 1787 de volgende advertentie in de LC: De Secretaris ADEMA, zal op Dinsdag den 11 December ’s Namiddags om één uur in de Witte Arend te Sneek by strijkgeld verkopen. Een Stemdragende ZATHE en LANDEN, met een Nieuwgebouwde Huizinge en Schuure gelegen te Folsgare, groot over het geheel 61 en drie vierde Pondematen, alle beste griedlanden belast met 25 floreen, te huur doende boven alle lasten 330 Gl. by Heere Cornelis bewoond, Petry en May 1797 vry van Huur.  

Vanuit het dorp kom je, links aan houdend, aan het eind van de Folsgeasterleane bij no. 15. De landweg werd  ook wel “Reade leane” genoemd. Het is een plek waar een oude gracht, omzoomd door bomen, aangeeft dat hier vroeger mensen hebben gewoond. De slopers hebben goed werk geleverd. Er is geen spoor meer terug te vinden van de Abma boerderij die hier heeft gestaan en die ruim 130 jaar in het bezit van de familie is geweest.   Catharina Tichelaar uit Sneek was tot haar overlijden in 1844 eigenaresse van deze boerderij. Jessina Feickens, één van de dochters uit haar eerste huwelijk erft de boerderij, met als huurder Sjoerd Ates Ypma. In november 1862 plaatst Jessina Feickens een advertentie in de Leeuwarder Courant. Aan de Mac-Adamweg van Sneek naar Bolsward en aan den Rijdweg naar Folsgare is een welonderhouden Huizinge en Schure benevens Hieminge, Hovinge, Watermolen en verdere annexen te koop in huur bij Sjoerd Ates Ypma tot Petri Mei 1864.  

  Op 25 december 1778 wordt in Hidaard Ruurd Freerks geboren, het negende kind van Freerk Murks Abma en Gerritje Roelofs. Ruurd Freerks  leert onder het toeziend oog van zijn oudere broers en zussen het boerenbedrijf thuis op de boerderij. Hij ontwikkelt zich tot een goede boer en heeft oog voor de samenleving. Aangezien hij het negende kind is, is de kans vrij klein dat hij boer zal worden op de ouderlijke pleats. Echter, Ruurd Freerks leert  Hiltje Klazes Wiersma. ( geb. 26 februari 1781) uit Folsgare  kennen. Haar ouders  Claes Harmens en Baukje Teades wonen op een boerderij aan de Folsgeasterleane no 2, te zien op de de kaart van Eekhoff (1850) Het is een bescheiden boerderij met 35 pondemaat land er omheen. Via de opvaart vanaf de Ald Rien is de boerderij goed bereikbaar Claes Harmens en Baukje Teades zijn er erg mee ingenomen dat hun enige dochter thuis komt met boerenzoon Ruurd Freeks. Het stel trouwt op 25 oktober 1801 Zijn buurman Douwe Harmens boert op een boerderij (Strûpenkeal) ten zuiden van Ruurd Freerks.  Deze is ook 35 pondemaat groot en de boerderij ligt prachtig boven op een grote terp tegen de Ald Rien. De boerderij komt in de verkoop omdat één van de eigenaren is overleden. Ruurd Freeks en Hiltje besluiten om de boerderij te kopen. Douwe Harmens blijft daar voorlopig blijven wonen tot de kinderen van Ruurd Freerks en Hiltje groot zijn. Hun gezin wordt uitgebreid met nog 2 kinderen. In 1811 overlijdt dochter Baukjen ( 6 jaar). In de jaren daarna worden nog drie kinderen geboren. Oudste dochter Gerritje Ruurds trouwt in 1820.  Ruurd en Hiltje krijgen daarna nog 2 kinderen.   .  

  Vanuit Folsgare liep een eeuwenoud voetpad via Bons naar de Hemdyk waarvan het eerste stuk dat bij het dorp hoorde tot net voorbij Carpe Diem, in 1511 de Kerkwech wordt genoemd.  Aan de Kerkwech stonden toen zes boerderijen waarvan er vandaag de dag nog één over is. Drie zijn door brand verloren gegaan ( Strûpenkeal, Folsgeasterleane 2, boerderij van Breeuwsma) en twee zijn afgebroken ( Folsgeasterleane 15 en een boerderij die vlakbij Folsgeasterleane 4 stond). Het renteniershuis dat later is gebouwd bij de boerderij van de eerste Abma’s  ( Folsgeasterleane 2) is ook verdwenen. De naam Kerkwech verdwijnt en wordt de Leane genoemd tot de weg  officieel de naam  Folsgeasterleane krijgt. Het is de kortste route naar Sneek voor de boeren families die er wonen. Voor de inwoners van het dorp was dit niet de beste  maar wel de kortste route naar Sneek. Vanuit Folsgare is de route tot Carpe Diem nog hetzelfde, maar er was destijds een overzet over de opvaart naar de boerderijen die bij IJsbrechtum hoorden. Vervolgens liep je langs de molen  richting Bons om op de Hemdijk uit te komen. Daarna ging je linksaf naar Sneek.    

Het is zomer 1696 en op de eerste boerderij aan de Kerckweg (Folsgeasterleane), onder een stralend zonnetje, wapperen twee grote vlaggen ten teken dat het feest is. Fettie Hayes Sinnema trouwt vandaag met Jentie Oeges Breeuwsma uit Sijbrandaburen. Vader Haye Lous Sinnema heeft een beste koe verkocht om er een groot feest van te kunnen maken. Na de trouwdienst is het feest en Haye Lous zit tevreden om zich heen te kijken. Hij weet dat er vanaf morgen een nieuwe baas op de boerderij is en dat het een Breeuwsma boerderij zal worden. Hij heeft geen zoon en de oudste dochters zijn al getrouwd, dus is dit de beste oplossing. Het leven op het platteland is een zaak van hard werken en zo gaan de seizoenen en de jaren ongemerkt snel voorbij. Kermissen, dorpsfeesten, boelgoeden en trouwerijen zijn de hoogtepunten in een jaar. De trouwerij van Oege Jentjes Breeuwsma met Claeske Hogenbrug op 29 September 1748 is zo’n hoogtepunt. Een nieuwe boer op de boerderij en de geboorte van Jentje, Oege en Fedde zijn blijde gebeurtenissen.  

  De dijk is aangelegd rond de 12e eeuw en liep vanaf Folsgare naar Vijfhuis, waar de dijk weer aansloot op de oude Middelzeedijk. De dijk is niet echt een zeedijk geweest, maar is een oude binnendijk. Het laatste deel van de dijk is verdwenen, maar tot Oosterburen is de dijk bewaard gebleven. Dit komt vast omdat de kerk van Folsgare eigenaar is van de dijk. De oudst bekende naam van de dijk is Myoldick, Mijeldick uit het register van aanbreng van 1511. Register van de(n) Aanbreng of Staat van Aanbreng was een inventarisatie van alle belastingplichtige huizen en grond met de namen fan de eigenaren en gebruikers in Fryslân. Het was de grondslag voor de floreinrente, toen nog een aparte verhoging fan de zogenoemde jaartax. Het verstrekte de soort informatie die later ook in het kadaster werd opgenomen, met de huurwaarde van de grond.  

Tijdens de vorming van de zuidzijde van de kwelder ( Nieuwlander polder) werd er door de Middelzee een brede strook klei afgezet. De Tsjerdyk, nu Tsjaerddyk, werd aangelegd tussen 1000-1200 als grens en waterkering van diezelfde Middelzee. Op één stukje bleef de strook echter vrij smal, dat is de reden dat de boerderij waar dit venster over gaat, langsscheeps aan de weg werd gebouwd. Sybren Haites Schukken, de oudste zoon van Haite Gerrits en Sybrig Tjeerds uit Jirnsum, ( Haite Gerrits nam in 1811 de naam Schukken aan)  trouwt op 12 juni 1811 met Willemke Luitjes Kleiterp uit Tsjalhuizum, waar haar moeder en stiefvader boer waren. Sybren was al boer op de boerderij aan de Tsjaerddyk (nu 27) waar het paar na hun huwelijk gaat wonen. Zijn vader bezit één derde van de boerderij, zijn schoonvader Tjeerd Sybrigs twee derde. De zate bestaat uit een erf voor het huis, huizinge met schuur, boomgaard (achter de boerderij) met 22 bunder grasland. Hiervan ligt 10 bunder ten noorden en 12 bunder ten zuiden van de Tsjaerddyk,  midden in het Meerland (Marlân). Pas na tien jaar wordt hun eerste dochter Sytske geboren, in de jaren daarna komen er nog drie kinderen die echter allemaal jong overlijden.  

  Midden 19e eeuw stond aan de Tsjaerddyk een huis dat in de volksmond “de Tempel” werd genoemd. Het huis kreeg waarschijnlijk deze naam, omdat er op een klein oppervlak zoveel mensen woonden. In dit venster wordt de historie van het gebouw en zijn bewoners beschreven.   In 1751 trouwt timmerman Edger Scheltes uit IJsbrechtum met een meisje uit Folsgare, Ymkje Freerks. Het stel gaat in Folsgare wonen ( Tsjaerddyk 42). Edger timmert veel voor de kerk. Dat is terug te vinden in het kerkarchief als hij reparaties heeft uitgevoerd.  In 1783 komt Edger  te overlijden en volgens het kerkarchief volgt zijn jongste zoon Freek hem op als timmerman. Tot  het jaar 1791 wordt hij regelmatig genoemd bij kerkreparaties.     De oudste zoon Schelte Edgers is boer en heeft een koemelkerij  op de Tsjaerddyk. Zijn bedrijf omvat de huidige huisnummers 41-47. Schelte  blijft vrijgezel,  maar  woont niet alleen. Hij heeft een huishoudster, Pietje Baukes, afkomstig uit Hennaard. Haar ouders zijn Bauke Sybes en Hiltje Jans. Pietje haar vader is kuiper in Hennaard.  In 1811, als iedereen van Napoleon een achternaam moet aannemen, noemt hij zich daarom ook Kuipers. Ook Schelte moet in 1811 een achternaam kiezen. Hij kiest voor de naam Dijkstra, waarschijnlijk omdat hij aan de Tsjaerddyk woont.   Behalve van de koemelkerij op de Tsjaerddyk nr 41-47, is Schelte Edgers ook eigenaar van de winkel annex timmerzaak op  Tsjaerddyk nr. 42 en het perceel daarnaast. Dit perceel, nu Tsjaerddyk nr. 38-40, wordt als moestuin gebruikt.   In 1818 overlijdt Schelte op 65 jarige leeftijd. Hij heeft blijkbaar een goede en warme band met zijn huishoudster Pietje Kuipers gekregen, want al zijn bezittingen gaan naar Pietje Kuipers. Zij krijgt niet alleen het onroerend goed. Pietje erft ook een voor die tijd fors bedrag aan geld. Pietje Baukes Kuipers is van huishoudster nu boerin geworden en is blijkbaar daarmee ook een stuk aantrekkelijker op de huwelijksmarkt. In 1820 trouwt Pietje op 44 jarige leeftijd met de veel jongere Hendrik Uiltjes Hoekstra uit Terherne. Hendrik is pas 29 jaar en als zoon van een schipper zal hij niet erg rijk zijn. Hij vindt in Pietje een goede partij.  

  De kerk in Folsgare is genoemd naar de heilige Laurentius. Deze heilige was diaken bij paus Sixtus II en had de zorg  over  de vondelingen, armen en wezen. Kerken die genoemd zijn naar deze heilige, hebben vaak een hoge ouderdom. De paus werd op 6 augustus van het jaar 258 gevangengenomen en onthoofd. Laurentius kon eerst nog ontkomen. Hij nam al het geld mee en verdeelde dat onder de armen. Kort daarna werd ook hij gepakt. Omdat de Romeins keizer Valerianus geldgebrek had, werd Laurentius uitgehoord. Toen bleek dat hij al het pauselijke geld had weggegeven, werd de keizer woedend. Hij liet Laurentius bewerken met gloeiende staven. Die liet echter niets los. Daarom werd hij op een rooster gelegd, waaronder een vuur werd opgestookt. Na enige tijd - zo wil althans de legende - riep Laurentius: ,,Keere mij om, er is slechts één zijde gaar!’’ Eind 18e eeuw is de kerk, gebouwd rond 1532, bouwvallig geworden en de onderhoudskosten nemen toe. Het gebouw is bovendien te klein geworden om alle kerkgangers altijd een plaats te kunnen geven. Het wordt tijd voor een nieuwe en grotere kerk. In 1769 nodigen de kerkvoogden van Folsgare een predikant uit om met hem ideeën uit te wisselen hoe de nieuwe kerk er uit zou moeten  zien. Via het toegangsbruggetje over de gracht gaan ze door de zuidingang, de manneningang, naar binnen. Het eerste advies is dat de vrouweningang aan de noordzijde, die niet meer wordt gebruikt, kan vervallen. Dan staan ze in het midden van de kerk stil bij de preekstoel, die volgens de predikant beter achter in de kerk kan komen op de plek waar nu de graftombes van de Hobbe Zyarda en zijn vrouw Foeckel van Roorda staan. Als ze weer buiten staan en naar de toren kijken die in een zeer slechte staat verkeerd, adviseert de predikant om deze te vervangen door een slanke toren met spits.  

Jelle Uiltjes Hoekstra, boerenknecht, en Ytje Annes van der Werf, dienstmeid, wonen en werken allebei in Folsgare.  Jelle en Ytje kopen na hun huwelijk op 25 mei 1824 het westelijk stuk van de moestuin van Jelle Uiltjes zijn broer Hendrik Uiltjes. Hendrik zijn vrouw Pietje Baukes heeft deze moestuin ( en een koemelkerij)  verkregen uit de erfenis van Schelte Edgers, bij wie zij huishoudster was. Jelle en Ytje laten er een kruidenierswinkel met woning neerzetten. Folsgare breidt uit van vier naar vijf woningen en aan de Tjaardvaart zijn  nu een slagerij, een kruidenier en een timmerman. De kruidenierswinkel van Jelle fungeert ook als herberg. In de achterkamer is een slokje te krijgen en de notaris gebruikt deze ruimte soms om er een openbare verkoping te houden. In de Tjaardvaart achter de winkel, ligt de praamschuit die Jelle heeft laten bouwen om goederen uit Sneek te halen. Die vent hij vervolgens uit bij de boeren in de omgeving. Jelle overlijdt plotseling op 26 augustus 1826, ruim een jaar na de geboorte van hun dochter Pietertje Jelles. Ytje blijft achter met Pietertje en de winkel. Zoals vaker in die tijd neemt een familielid de verantwoordelijkheid van de overledene op zich. Jelle zijn jongere broer Roel Uiltjes trouwt op 5 augustus 1828 met Ytje Annes. Samen zetten ze het bedrijf van Jelle voort en krijgen ze nog twee dochters. Roel koopt in 1832 nog een hoekje grond van de moestuin en laat er een schiphuis neerzetten voor de praamschuit.  

Timmerman Johannes Paulus Spiering uit Folsgare bouwt rond 1842 een dubbele woning naast de winkel van Sjerp Piersma (Tsjaerddyk 36). De woningen zijn niet even groot, woning a) is een starterswoning en woning b) een ééngezinswoning. De bleek, het stalt, de regenwaterbak, het secreet en de asbak achter de woningen zijn voor gezamenlijk gebruik.  Als de bouw in 1842 gereed is melden Murk Lykles Postma, boerenarbeider, en Stijntje ten Kate zich voor de ééngezinswoning.  Zij  zijn getrouwd 1838 getrouwd. Op 12 mei 1862 verhuizen ze naar Oosthem.  Gerrit Willems Twijnstra en Anke Joukes Boschma worden de volgende bewoners. Na het overlijden van Anke Joukes in 1869 neemt Afke Hoogma als inwonende dienstmeid de zorg voor het gezin over. In 1870 verhuizen ze naar het nieuwgebouwde huis naast de Tempel (Tsjaerddyk 47).  Theunis Smeding en Aaltje Couperus betrekken daarna de woning. Aaltje is de dochter van Epeus Couperus, winkelier op Tsjaerddyk 38.  Zytse Asses Vierstra is de eerste bewoner van de starterswoning. Hij is vrijgezel en werkt bij de boer. In 1851 trouwt hij met Johanna Haitsma. In 1857 verhuizen Zytse en Johanna met hun kinderen naar Oosthem.  De volgende bewoners zijn Pieter Gerrits Oppenhuizen en Trijntje Klazes Breeuwsma, dochter van Klaas Feddes Breeuwsma, boer in Folsgare (nu Wallemadyk). Ze zijn in 1857 getrouwd en dit is hun eerste woning. In 1859 verhuizen ze naar Wolsum.  Wytse Jelles de Boer en Janke Bergsma komen nu in de woning.  Op 16 mei 1862 overlijdt Wytse Jelles, Janke bevalt tien dagen later van een dochtertje. Janke verhuist met haar kindje naar Oosthem.  Vervolgens woont Jouke Osinga gedurende een jaar in de woning. Janke is in 1864 hertrouwd met Folkert Jonkmans en samen met Folkert keert ze terug naar de woning aan de Tsjaerddyk. Met 3 kinderen verhuist het stel in 1873 naar Harlingen.  Andries Smeding en Grietje van der Zee wonen na hun huwelijk in 1873 in de woning.  Het pand wordt in 1875 door Epeus Couperus te koop gezet. Andries Smeding woont op dat moment  in de starterswoning, zijn broer Theunis in de ééngezinswoning. Het pand wordt gekocht door Douwe Feenstra.  

Aan deze kant van It Hof, op huisnr. 28, hadden Jacob (zie foto) en zijn vrouw Anna Hooijsma een kruidenierswinkel, met aan de rechterzijde het woongedeelte. Hier deed het dorp de dagelijkse boodschappen (koffie, thee, meel, suiker, boter, stroop, bonen, erwten en snoep). Er werd van alles verkocht en er bestond in feite geen ‘nee’. Aan de gevel hing de brievenbus van het dorp.  Jacob ging ’s morgens via een vaste route langs de boerderijen en huizen om de boodschappenboekjes op te halen. Eerst naar de ene kant van het dorp, dan naar huis om koffie te drinken en na de koffie naar de andere kant van het dorp. Ondertussen zette zijn vrouw Anna de boodschappen klaar, waarbij veel producten moesten worden afgewogen. In de boodschappenboekjes werden de geldbedragen opgeschreven en na het middageten werden de bestellingen rondgebracht. Ook veevoer e.d. uit het foeragepakhuis (van de overkant op huisnr. 15) werd dan uitgevent of zogezegd in ’t Frysk: `útsutele`.    

De pastorie op huisnr. 26 behoorde toe aan de kerkelijk Hervormde Gemeente Goingarijp - Broek. De eerste steen van de nieuwe pastorie is gelegd in 1865 door predikant Petrus Holkema. Dit staat op het tableau naast de voordeur met de namen van de kerkvoogden erbij. Het oorspronkelijke oude gebouw had een puntdak. In 1932 vertrok de laatste predikant uit Goingarijp - Broek naar Oppenhuizen en werd de woning verhuurd aan het gezin van weduwe De Vries. Daar woonde ook Rinze Visser als kostganger in. In de latere jaren woonden er meerdere families in dit huis. In de `pastorijtún` waren de moestuin en appelboomgaard aan de zuidzijde. Van de oogst kon het hele dorp meegenieten. In deze tuin staan sinds 1964 twee woonblokjes met elk twee woningen (huisnrs. 18 - 24). Deze huizen zijn gebouwd omdat de Diakoniehuizen (zie bordje 5) werden afgebroken en de bewoners ervan nieuwe huisvesting nodig hadden. Het aanzicht van de vernieuwde pastorie is nog vrij authentiek gebleven. Het interieur is echter behoorlijk veranderd en aan de moderne tijd aangepast. Daarbij zijn helaas de oorspronkelijke Friese tegels in de keuken verloren gegaan.

Restaurant en B&B de Klokkenstoel op huisnr. 3 zijn gehuisvest in een van de oudste en hoogste boerderijen uit de omgeving. Het pand is meer dan 200 jaar oud en behoorde toe aan de landadel. Eind 19e eeuw was het eigendom van jonkheer Van Sminia, die in 1896 gestorven is. Zijn dochter, die getrouwd was met iemand uit de adellijke familie Van Limburg Stirum, heeft deze `sate en landen` (Friese benaming voor hoeve met bijbehorende landerijen) in 1910 verkocht. In die tijd is de boerderij met het voorhuis en de bijbehorende landerijen in aparte delen verkocht. De familie Agricola woonde in het boerderijgedeelte en gebruikte het omringende land voor haar koeien en varkens. Ook weidden zij de koeien op de Lytse en Greate Griene (eilanden in het Sneekermeer) en haalde er hooigras af als wintervoer. De koeien en de werkpaarden werden in pramen (platte schuiten) naar die eilanden gebracht. Dat waren soms pittige en koude vaartochten. Vanaf ongeveer 1965 hebben achtereenvolgens verschillende eigenaren uit Holland het boerenbedrijf verder afgebouwd en er een recreatieve bestemming aan gegeven. In het stal- en schuurgedeelte is nu een restaurant gevestigd en op de grote hooizolder een B&B ingericht.

Geboren te Amsterdam 5 mei 1916 – overleden te Auschwitz 19 november 1942 Betty is geboren in een Joods gezin. Vader was vermoedelijk een diamantslijper. Ze had drie broers. Betty was een vriendelijk meisje, dat van pianospelen hield. Betty was 23 jaar toen ze Wouter Glashouwer uit Woudsend leerde kennen. Wouter was in 1939 opgeroepen voor militaire dienst en gedetacheerd bij een regiment Huzaren in Amsterdam. Wouter en Betty trouwden op 11 februari 1942 te Amsterdam. Ze gingen, met haar piano, inwonen bij de familie Glashouwer hier op de hoek. Het huis staat er niet meer. Wouter werkte bij boer Okma en Betty deed het huishouden. Zij vertoonde zich regelmatig op straat met jodenster. In november 1942 kwam politie Attema aan de deur en vertelde Betty dat hij ze over een half uurtje op zou komen halen om naar Sneek te brengen, omdat ze een jodin was. Vluchten of onderduiken kwam bij Betty niet op, alhoewel dat wel gekund had. Betty dacht misschien, ik ben met een niet-jood getrouwd, ik zal wel gauw weer thuis zijn. Toen Attema voor de tweede keer kwam, stond Betty tot zijn verbazing al klaar met haar koffer. Attema kon niet anders dan haar te begeleiden naar Sneek. Betty zou haar man Wouter nooit meer terugzien. Op 16 november werd zij op transport gesteld naar Auschwitz, waar ze bij aankomst direct om het leven werd gebracht. Slechts 9 maanden was Wouter met Betty getrouwd. Pas op 5 november 1950 werd het overlijden van Betty in het bevolkingsregister ingeschreven. Wouter is later hertrouwd, ging bij Philips werken en overleed op 51-jarige leeftijd. Ook Betty`s ouders en haar broers ondergingen hetzelfde lot.

De horeca  In de vorige eeuw was de horeca niet alleen op de toerist gericht maar ook op de dorpsbewoners. Je kon er biljarten en er werden vergaderingen gehouden. Het waren dan ook deels dorpscafés.  Toen de brug in 1865 richting Balk werd aangelegd, kwamen er passanten door het dorp. Twee nieuwe logementen werden geopend om hen te gerieven: De Watersport en het Lange Huis.  Het tweede logement stond aan De Dyk, waarvan de naam een verwijzing is naar de oprichter Siebren Annes de Lange. In 1874 werd Hooite Kraan de nieuwe eigenaar en blijft het logement tot 1956 in de familie. Het is toen gekocht door de Onderlinge Brandwaarborg Maatschappij die het verbouwde tot woon- en kantoorruimte. Maar daarvoor is het nog een aantal jaren verhuurd aan Pieke en Tiek Nagelhout, die het café voortzetten. Op de ansichtkaart het logement rond 1905, toen het nog een ‘feest’ was om op de foto te komen.  

Dit pittoreske huisje op huisnr. 17 stond tot de ruilverkaveling van 1970 aan de rand van de oude dorpskern. Hindrik Douwes de Groot (zie foto) woonde er. Hij had een `komelkerij` met 6 koeien op stal. De melk ging dagelijks per `molkpream` naar de zuivelfabriek in Akmaryp. In de zomer haalde Hindrik het grasvoer van het `pôltsje`, het weiland achter zijn huis aan de overkant van de Lijkvaart. Hooi voor de winter werd gehaald van een gehuurd land op `de Lytse Griene` (klein eiland in het Sneekermeer) en opgeslagen als een grote hooibult op het erf. De mest uit de stal werd gestort in een diepe mestvaalt op zijn woonerf. Zijdelings achter het huis aan de waterkant stond destijds een houten hok. Dit hok werd rond 1940 vervangen door een nieuw gebouw: een foeragepakhuis met agrarische producten. De nieuwe eigenaar heette Jacob Hooijsma. Op de grote zolder lagen laarzen, klompen en klompsokken en beneden veevoer, touw, teer, carboleum en brandstof zoals cokes, antraciet en eierkolen. De steeg tussen de huisnrs. 13 en 15, even verderop, was in die tijd breder. Daar liep al voor de bouw van het pakhuis een rails tot aan de Lijkvaart voor aan- en afvoer. Veel spullen werden in die tijd over het water vervoerd.

Op huisnr. 13 woonden Jan en Gepke van der Schouw, nadat ze eerst een tijdje op hun skûtsje hadden gewoond. Op de foto zie je zijn moeder Akke van der Schouw-Hoekstra. Jan was skûtsjeschipper en zat in de mest- en turfhandel. De vruchtbare koeienmest werd vroeger vanuit Friesland via het IJsselmeer naar de bollenvelden in Noord-Holland gebracht. Van oorsprong was huisnr. 13 een boerderij met stallen, schuur en deel. Het naastgelegen huis (nu huisnr. 11) was de woning  van de boerderij. Later is in de schuur aan voorzijde (straatzijde) het woongedeelte gemaakt. In 1933 is het woonhuis van huisnr. 11 verkocht aan Albert Brink, die hier een bakkerij begon (zie wandelbordje 4).  Als je de steeg inkijkt (tussen de huisnrs. 13 en 15) zul je je misschien afvragen wat voor een vreemde constructie dit is: het eind is een overkapping (van huisnr.15) aan de rechterzijde met een ondersteunende paal in de tuin van de buren aan de linkerzijde (huisnr. 13). Dit komt omdat het toenmalige foeragepakhuis in de jaren zestig van de vorige eeuw is gekocht en verbouwd door de familie Wielenga tot een vakantiehuis met balkon. Hiervoor heeft destijds de beroemde Friese architect Abe Bonnema het ontwerp getekend. In ruil voor de ondersteunende paal in de tuin kreeg familie Van der Schouw een inpandige wc cadeau.    

Op deze plek zijn in 1933 Albert en zijn vrouw Foukje Brink een bakkerij annex winkel begonnen. Op huisnr. 11 staat inmiddels een andere woning. “Altijd die heerlijke geur, vooral als er suikerbrood werd gebakken", herinnert een buurvrouw zich. Doordeweeks werden de bestellingen voor `bûtenùt` aan huis gebracht door zoon Hyltje. De inwoners in het `doarp` moesten het brood zelf halen, maar kregen dan wel als beloning een stuk `koarstekoeke` mee. Dit was een soort kruidkoek, waar de bakker de kanten van afsneed om weg te geven aan de klanten. Het werd daarom ook wel `kantkoek` genoemd. De winkel en bakkerij waren het kloppend hart van het dorp. Albert en Foukje waren echte dorpsmensen en stonden altijd klaar voor de mensen van het dorp. Zo heeft Albert Brink zich ook vele jaren ingezet als voorzitter van Plaatselijk Belang. De bakkerij was ook een soort `doarpsromte`: met sinterklaas kon men sjoelen en ballengooien in de bakkerij. Deze traditie wordt nog steeds voortgezet, alleen is de plek veranderd. Bakker Brink kreeg als eerste een telefoon. Als je wilde bellen kon je daar terecht, of de bakker kwam bij je langs als er een bericht voor je was. Je wist toen niet beter, zo was je opgegroeid en het werkte prima. Het huis bestond uit behalve de bakkerij, een woonkamer, een woonkeuken, een slaapkamer en een winkel. De kinderen sliepen boven op zolder. De oven van de bakkerij werd in de beginperiode verwarmd door het verbranden van takken en turf. Later werd de oven verwarmd door middel van een oliebrander. De olie daarvoor werd opgeslagen in olievaten achter de bakkerij. In de oorlogsjaren was de bakkerij verduisterd en leerden onderduikers de dorpsbewoners schaken.  

De huisnrs. 7 en 9 zien er nu heel anders uit dan op de foto. Op deze plek stonden namelijk tot 1966 drie huisjes onder één dak, de zgn. Diakoniehuizen, toebehorende aan de kerk. Links woonde Jan Boelens en zijn gezin. Hij was boerenknecht en getrouwd met Geertje. In het midden woonden Hendrik en Anna Bakker met hun gezin. Hendrik was handelaar in lompen, metalen, varkens en konijnen en ook schapenscheerder. Zijn vrouw Anna was vroedvrouw/baakster (`poppefangster`) en heeft vele jonge spruiten uit het dorp op de wereld geholpen. Rechts woonde Sybe de Groot, hij was vrijgezel en slecht ter been. Hij had een `komelkerij` op de plek waar nu It Hof huisnr. 34 is (in de latere nieuwbouw). De melkbussen bracht hij ’s morgens naar het `stap` bij hem thuis aan de Lijkvaart, om opgehaald te worden door de `molkfarder` Brugt Bergsma. Sybe, in het dorp `greate Sybe` genoemd, bezat verder enkele percelen op de Greate Griene om zijn koeien te laten grazen en hooi voor de winter. De onbewoonde eilanden Lytse Griene en de Greate Griene (kleine en grote groenlanden) scheiden het Sneekermeer van de Goingarijpster Poelen. Nu is het beheer ervan in handen van Staatsbosbeheer, maar vroeger gingen de boeren met hun pramen (platte schuiten) naar de overkant om te maaien en te hooien. Zij namen hun paarden en werktuigen mee aan boord.

Het schoolhuis (huisnr. 12) en de school (huisnr. 14) stonden vroeger onder één dak, maar nu zijn het twee aparte gebouwen. De school genaamd ‘t Slûske is inmiddels het derde schoolgebouw in de geschiedenis van Goingarijp. Het is hoogstwaarschijnlijk ook het laatste in deze functie. Als gevolg van het teruggelopen leerlingenaantal is het gebouw helaas gesloten. Een lot dat veel scholen in de Friese dorpen beschoren is. Het huidige gebouw staat ongeveer op dezelfde plek als de twee vorige afgebroken scholen. Er is heel lang een school in Goingarijp geweest. De oudst bekende schoolmeester van het dorp was mr. Jan Dircxz, `schooldienaer tot Goingharijp`. Zijn diensten aan het dorp gaan terug tot 1617 en in 1633 was hij hier nog steeds. In de twee voormalige schoolgebouwen zaten alle klassen in één lokaal bij elkaar.  In het huidige gebouw waren de kinderen verdeeld over twee lokalen en er was nog een zogenaamde middenruimte die tevens diende als `doarpsromte`. Het was een gezellig lokaal waar de wekelijkse kaartavonden, toneeluitvoeringen, spelletjesmiddagen, vergaderingen van Plaatselijk Belang, de wekelijkse repetitie van de zangvereniging `Us Lyts Doarpke` (ULD) en ook school- en dorpsvieringen werden gehouden. Aan de zuidzijde van het toenmalige schoolplein staat nog het brandweerhok met de verrijdbare pomp erin. In geval van brand werd deze naar de plek des onheils gerold. In dit waterrijke dorp was er altijd wel water in de buurt.  

In een agrarische omgeving viel altijd wel wat te repareren of te bouwen. Wat kapot was werd niet weggegooid of afgebroken, maar hersteld. Zo ging dat en als de portemonnee het toeliet, maakten de bewoners gebruik van Timmerbedrijf Riemersma. Op huisnr. 16 staat nog steeds de woning. De werkplaats en de winkel waren erachter, tot het bedrijf in 1980 werd beëindigd. Grootvader Sjoerd is het bedrijf begonnen en zijn zonen Ids en Lieuwe hebben in 1937 het stokje overgenomen. Zij werden bijgestaan door een aantal knechten. Begin 1970 ontdekten de eerste watersporters het dorp en werden door het timmerbedrijf verschillende kleine woningen en boerderijen verbouwd tot  recreatiewoningen.  Elk jaar was er in de winterperiode een zanguitvoering van Us Lyts Doarpke (ULD) in de oude school en daarna het opvoeren van een toneelstuk. De podiumopbouw werd geheel belangeloos verzorgd door Ids Riemersma. Dat waren ontzettend leuke avonden, aldus bewoners die dit nog hebben meegemaakt!   Ook vermeldenswaardig is dat Ids Riemersma het probleem van de kerkklok destijds heeft opgelost. De klok wordt namelijk sinds jaar en dag aangestuurd door een prachtig mechanisch uurwerk uit 1575. Het staat op de zolder van de voorkerk. Een tijd lang heeft de klok niet kunnen slaan en was het stil in het dorp. Ids ontdekte dat het uurwerk uit het lood stond waardoor het uurwerk ging `aanlopen` en uiteindelijk helemaal stopte. Het is mede aan hem te danken dat we de mooie klank op elk heel en half uur weer kunnen horen.

Het kerkje dateert uit 1770 en staat op de plek van een vorige kerk uit de Middeleeuwse tijd. Het eenvoudige kerkje is relatief jong (ongeveer 250 jaar) vergeleken met veel andere hervormde kerken in Fryslân. De kerk van Goingarijp valt onder de Stichting Alde Fryske Tsjerken. Waarom in 1770 het oudere kerkgebouw werd vervangen, is niet bekend. Op een tekening, gemaakt in 1723 door Stellingwerf, ziet het kerkje er niet bouwvallig uit. De Hervormde Gemeente van Goingarijp vormde samen met het drie kilometer verderop gelegen dorp Broek een gecombineerde kerkelijke gemeente. De dorpen deelden de predikant.  Tot in de twintigste eeuw werd de dominee van het ene dorp naar het andere dorp geroeid. Dat was een hele opgave, zowel voor de roeiers als voor de dominee zelf, vooral als het slecht weer was. Boven de ingang aan de zuidzijde van de kerk is een steen ingemetseld waarop te lezen staat: `De eerste steen deser Nieuwe kerke was gelegd door Frans Julius Johan van Eisinga aet 18 Kleinzoon van de heer Grietman Vegelin van Claerbergen`. De kerk heeft zes gebrandschilderde ramen, gemaakt door Ype Staak, een 18e eeuwse glazenier uit Sneek. Dat deze ramen in goede staat bewaard zijn gebleven, zegt vermoedelijk iets over de moeilijke bereikbaarheid van Goingarijp in de 18e eeuw. Aan de westzijde staat de markante klokkenstoel. Daarin hangt de Salvatorklok die in 1527 is gegoten door Gerhardus van Wou uit Kampen, een van de bekendste klokkengieters uit de late middeleeuwen. Met een gewicht van 1135 kg is het de zwaarste klok in een klokkenstoel in Friesland. Het luiden van de klok was van belang voor de arbeiders als sein om op te staan en naar het land te gaan of om te gaan eten. Maar ook bij hoog water werd de klok ter waarschuwing gebruikt. Vroeger was het luiden de taak van de schoolmeester, die er in 1834 nog 20 gulden per jaar mee verdiende. Momenteel wordt het uurwerk twee keer per dag opgewonden door vrijwilligers. Vandaag de dag wordt de klok nog geluid ter aankondiging van de kerkdiensten, bruiloften en begrafenissen. Elke oudejaarsdag komen dorpsbewoners bij elkaar rondom de klokkenstoel om beurtelings hangend aan het touw het oude jaar uit te luiden. Als je op het juiste tijdstip rond de kerk wandelt, is de klok op de hele en halve uren te horen met zijn mooie vérdragende klank.    

De pont over de Lijkvaart voert naar de jachthaven en naar de nieuwe Slachtedyk. De haven was vroeger grasland voor het vee en het hooi en hoorde bij de boerderij. Later was het in eigendom van Siebe van der Leij (boerenleenbank directeur te Akmarijp). De overtocht ging toen met de praam. In 1963 is het stuk land uitgebaggerd en nu is het een haven voor motor- en zeiljachten. De veerpont werd tot ongeveer 1995 nog in Heeg gebruikt en is door de verplaatsing van de havenmond aldaar uit de vaart genomen. Daarna is hij over water naar Goingarijp gesleept en opgeknapt. De pont gaat vooruit door middel van een ketting die wordt aangedreven door een elektromotor. Om aan de overkant te komen of de pont naar je toe te laten varen moet je op de twee knoppen drukken, die respectievelijk onder en boven zitten. Na een paar seconden komt de pont in beweging, maar vóór je dit doet: kijk eerst of er geen boten willen passeren. De ketting komt namelijk omhoog als de pont gaat varen!  

Bij het sluisje van Goingarijp wacht een prachtig panorama: de Goingarijpster Poelen en verderop de Lytse en de Greate Griene (het kleine en het grote groenland). En dáárachter ligt het Sneekermeer. De sluis is een onderdeel van de Nieuwe Slachtedijk, die stamt uit 1882. Voor die tijd liepen de landerijen regelmatig onder water. Tijdens het 100-jarige bestaan - in 1982 - werd de sluis vernieuwd en tegelijkertijd verbreed.  Het merengebied is ontstaan in de middeleeuwen, deels als gevolg van de ontginning van het veen, een proces dat eeuwen heeft geduurd. In een deel van de Goingarijpster Poelen werd zoute turf gewonnen.  Dit deel van het merengebied heet dan ook de Zoutpoel (richting Terherne). De stroken tussen de veengaten werden door water en wind weggeslagen en zo zijn het meer en de poelen steeds groter geworden.  Het Sneekermeergebied maakt deel uit van het Natura 2000-gebied. Het bekendste eiland, genaamd Kolmeersland, is het Starteiland. Vanaf hier wordt elk jaar in augustus het grootste zeilevenement van Europa georganiseerd: De Sneekweek! Dan wemelt het er van de bootjes, soms zijn het er meer dan 1000 geweest. Dit is ook één van de locaties van het traditionele `skûtsjesilen`, wedstrijdzeilen met de oude vrachtschepen, platbodems, die aan het begin van de vorige eeuw werden gebouwd om turf, mest en andere lading tot bij de boerderijen te brengen. Met de wedstrijden in de rustige vaarperiodes konden de broodschippers een extra centje verdienen en werd de hele huisraad uit het skûtsje gehaald en tijdelijk op de kant gezet. Liefhebbers van de zeilsport, maar ook duizenden feestgangers komen elk jaar op beide watersportevenementen af.

Vensters- Dorpscanon St.-Annaparochie nag in 'e maak  

==================UIT Vrij veld=========== Terpentijd   500v Chr.-1200 (terpen; afgravingen ; De Hege Wier) Toen Friesland nog niet door dijken tegen de zee werd beschermd, woonden de mensen in het noorden van ons gewest op de onbeschermde kwelders.   Deze situatie bestond reeds enkele eeuwen voor het begin van onze jaartelling. De zeespiegel lag toen echter veel lager dan nu zodat het toch betrekkelijk veilig wonen was. Later, toen het zeewater langzamerhand hoger kwam, werd het leven op de kwelders minder veilig. De bewoners waren hierdoor genoodzaakt woonhoogten of terpen op te werpen, meestal op de plaats waar men reeds woonde. Het gevolg was, dat de terpen vaak in rijen lagen. De Romeinse schrijver Plinius sprak dan ook al over “tumuli “of hoogten in dit gewest, waar de vissers hun hutten op bouwden. Geschiedschrijvers als Ubbo Emmius en Schotanus schreven in de 17 e eeuw over hoogten gemaakt door “onmenschlycke arbeydt “. Schotanus noemde een terp “een t`samen ghereden bollichheidt “. Ook in Menaldumadeel moeten talrijke van deze terpen zijn geweest, wat ook nog wel aan de dorpen is te zien, waar de toren op een hoogte is gebouwd. Denk maar eens aan Menaldum, Beetgum en Slappeterp, dat in de 13e eeuw Slepelterp heette. Afgravingen Toen de eerste dijken werden aangelegd om de bewoners te beschermen tegen het hoge water waren de terpen niet meer nodig en omdat men ontdekte dat deze terpgrond goede landbouw aarde was werden ze afgegraven. In 1840 zijn de eerste advertenties opgedoken in de Leeuwarder courant.  Op het bordje op de foto van de Berltsumerdyk stond de waarschuwing "pas op voor de trein ". Hierlangs liep een spoorlijntje van de Slappeterpsterdyk naar de Menaldumervaart waarmee afgegraven terpaarde naar een schip werd vervoerd. Menaldumadeel was de eerste gemeente, die naar aanleiding van de afgraving van Deinum in 1907, een verordening tegen deze, wat staat beschreven als “grounpiraterij “vaststelde De Hege Wier, De Hege Wier is te vinden aan de Zandweg ( Sanwei )te Menaam. De oudste vermelding van de Hege Wier dateert uit 1640. In 1640 komen we jonker Keimpe van Donia op de Hemmemastins te Bessum als eigenaar tegen en is Sjoerd Ebles de pachter. Zestig jaar later, in 1700, is de gravin Carelson eigenaresse en Bauke Jarigs pachter. Bauke is pachter van de sate, met een oppervlakte van ruim 39 pondemaat. Nog in 1832 en 1850 zien we op de kadastrale kaarten dat naast de wier een boerderij lag. Zowel de boerderij als de wier hadden elk een eigen gracht, overeenkomstig het aangetroffen patroon bij andere stinzen en stinswieren. Het buurtschap Coutum is een buurtschap met vijf tot tien boerderijen, dat ook wel het Joukema sextendeel van Menaldum genoemd wordt. De Hege Wier bestaat nog steeds en ligt op een heringericht terrein aan de Zandweg. Deze ongeveer 10 meter hoge heuvel in het vlakke landschap is een stinswier uit ongeveer de twaalfde eeuw. De bewoners van de vlakbij gelegen terp gebruikten deze verhoging als verdediging`s punt tegen aanvallers. Op de Terp heeft tot na de tweede wereldoorlog een restant van een boerderij gestaan. Op het stinswier die een voorloper is van de latere stinsen, heeft ooit een verdediging `s toren gestaan. De heuvel is vroeger nog groter geweest. In Friesland zijn meer dan honderd van deze punten geweest. Nu zijn er nog maar drie. Het stinswier, die een doorsnede heeft van zo’n twintig meter is eigendom van Staatsbosbeheer. In 1972 is de restauratie in het kader van de ruilverkaveling gereedgekomen. Wier en Terp gelden als beschermd archeologisch monument en zijn niet bedoeld als speelplaats voor de jeugd. Hiermee is dit uit omstreeks 1200 daterende historisch monument tijdig veiliggesteld. In 2012 zijn er bij het terponderzoek in de terp bij de voormalige Kooipleats aan de Rijksstraatweg vondsten gedaan uit de Late IJzertijd en de vroege Middeleeuwen.     Bronnen: Skiednis fan Menameradiel en Stads en Dorpskroniek. Tekst : P.N.Noomen De website Hisgis Met dank aan Klaas Berkenpas ==================UIT Vrij veld=========== Terpentijd   500v Chr.-1200 (terpen; afgravingen ; De Hege Wier) Toen Friesland nog niet door dijken tegen de zee werd beschermd, woonden de mensen in het noorden van ons gewest op de onbeschermde kwelders. Deze situatie bestond reeds enkele eeuwen voor het begin van onze jaartelling. De zeespiegel lag toen echter veel lager dan nu zodat het toch betrekkelijk veilig wonen was. Later, toen het zeewater langzamerhand hoger kwam, werd het leven op de kwelders minder veilig. De bewoners waren hierdoor genoodzaakt woonhoogten of terpen op te werpen, meestal op de plaats waar men reeds woonde. Het gevolg was, dat de terpen vaak in rijen lagen. De Romeinse schrijver Plinius sprak dan ook al over “tumuli “of hoogten in dit gewest, waar de vissers hun hutten op bouwden. Geschiedschrijvers als Ubbo Emmius en Schotanus schreven in de 17 e eeuw over hoogten gemaakt door “onmenschlycke arbeydt “. Schotanus noemde een terp “een t`samen ghereden bollichheidt “. Ook in Menaldumadeel moeten talrijke van deze terpen zijn geweest, wat ook nog wel aan de dorpen is te zien, waar de toren op een hoogte is gebouwd. Denk maar eens aan Menaldum, Beetgum en Slappeterp, dat in de 13e eeuw Slepelterp heette. Afgravingen Toen de eerste dijken werden aangelegd om de bewoners te beschermen tegen het hoge water waren de terpen niet meer nodig en omdat men ontdekte dat deze terpgrond goede landbouw aarde was werden ze afgegraven. In 1840 zijn de eerste advertenties opgedoken in de Leeuwarder courant. Menaldumadeel was de eerste gemeente, die naar aanleiding van de afgraving van Deinum in 1907, een verordening tegen deze, wat staat beschreven als “grounpiraterij “vaststelde   De Hege Wier,       Aan de Sanwei tussen Menaldum en Beetgum ligt een hoge heuvel. Deze ongeveer 10 meter hoge heuvel in het vlakke landschap is een stinswier uit ongeveer de twaalfde eeuw. De bewoners van de vlakbij gelegen terp gebruikten deze verhoging als verdediging`s punt tegen aanvallers. Op de Terp heeft tot na de tweede wereldoorlog een restant van een boerderij gestaan. Op het stinswier die een voorloper is van de latere stinsen, heeft ooit een verdediging `s toren gestaan. De heuvel is vroeger nog groter geweest. In Friesland zijn meer dan honderd van deze punten geweest. Nu zijn er nog maar drie. Het stinswier, die een doorsnede heeft van zo’n twintig meter is eigendom van Staatsbosbeheer. In 1972 is de restauratie in het kader van de ruilverkaveling gereedgekomen. Wier en Terp gelden als beschermd archeologisch monument en zijn niet bedoeld als speelplaats voor de jeugd. Hiermee is dit uit omstreeks 1200 daterende historisch monument tijdig veiliggesteld.

==========Uit vrij veld==============   Gemeentehuis   Tot 1842 was een deel van het Grietenijhûs van Menaldumadeel gevestigd in "Unia State" bij Marssum en werd gebruikt als trouwlocatie. Daarna is het nieuw gebouwde Grietenijhûs in Menaam in gebruik genomen. Er werd dus ingeschreven in Marssum van geboorte en huwelijk. Thuis trouwen was nog steeds mogelijk, maar je had 6 getuigen nodig, dat was duurder en werd ook alleen gedaan door de adel en andere belangrijke mensen, of in geval van ziekte of invaliditeit.    Het indrukwekkende Grietenijhuis is ontworpen door de in Friesland bekende classicistische architect Thomas Romein (Ook de ontwerper van de kerk te St.Jacobi parochie en het Gerechtsgebouw van Leeuwarden). Het gemeentehuis is gebouwd in de jaren 1841-1843, een belangwekkend gebouw, waarin het streven naar sobere vormen in het spoor van de inspiratie op de klassieke oudheid duidelijk tot uitdrukking komt. De bouw van het nieuwe Grietenijhûs in Menaam had fl. 11.180, - gekost en is in 1843 in gebruik genomen.     Van 1817 tot 1842 werd door de gemeente ook een gedeelte gehuurd van het naast het  gemeentehuis staande, Bondscafe " De Klok" en gebruikt als grietenijkamer en secretariaat. In 1883 koopt de gemeente de gehele herberg en verhuurt ze een deel aan een zekere A.J. Schaafsma.   Eén van de herbergiers was Jan Tymens de Boer wordt geboren op 18 april 1824 in Berlikum.  In 1860 is hij gardenier in Wier.  Vanaf voorjaar 1860 is Jan Tymens de Boer herbergier in Menaldum op huisnummer 56 (nummer 98 in 1880, 123 in 1890 en 230 in 1909). Zijn herberg ‘De Klok’ staat kadastraal op Beetgum C nummer 709 en is 2,30 are groot. Hij koopt het pand, dat naast het in 1842 nieuw gebouwde gemeentehuis staat, eind 1859 op een publieke veiling van de erven van Anne Jacobs Kooistra uit Marssum. Kooistra kocht het in 1855 van de gemeente, die het op haar beurt in 1835 kocht van de erven Anne Wytzes van der Weit (1782-1824).  Herbergiers in de periode tussen 1855 en 1860 waren Jacob Olijnsma en Jacob Klazes Jongedijk. Zij zullen van de toenmalige eigenaar Kooistra hebben gehuurd. Herberg “De Klok “wordt in 1955 afgebroken.             ==========Uit vrij veld==============   Gemeentehuis   Tot 1842 was een deel van het Grietenijhûs van Menaldumadeel gevestigd in "Unia State" bij Marssum en werd gebruikt als trouwlocatie. Daarna is het nieuw gebouwde Grietenijhûs in Menaam in gebruik genomen. Er werd dus ingeschreven in Marssum van geboorte en huwelijk. Thuis trouwen was nog steeds mogelijk, maar je had 6 getuigen nodig, dat was duurder en werd ook alleen gedaan door de adel en andere belangrijke mensen, of in geval van ziekte of invaliditeit.    Het indrukwekkende Grietenijhuis is ontworpen door de in Friesland bekende classicistische architect Thomas Romein (Ook de ontwerper van de kerk te St.Jacobi parochie en het Gerechtsgebouw van Leeuwarden). Het gemeentehuis is gebouwd in de jaren 1841-1843, een belangwekkend gebouw, waarin het streven naar sobere vormen in het spoor van de inspiratie op de klassieke oudheid duidelijk tot uitdrukking komt. De bouw van het nieuwe Grietenijhûs in Menaam had fl. 11.180, - gekost en is in 1843 in gebruik genomen.     Van 1817 tot 1842 werd door de gemeente ook een gedeelte gehuurd van het naast het  stadhuis staande, Bondscafe " De Klok" en gebruikt als grietenijkamer en secretariaat. In 1883 koopt de gemeente de gehele herberg en verhuurt ze een deel aan een zekere A.J. Schaafsma.    Eén van de herbergiers was Jan Tymens de Boer wordt geboren op 18 april 1824 in Berlikum.  In 1860 is hij gardenier in Wier.  Vanaf voorjaar 1860 is Jan Tymens de Boer herbergier in Menaldum op huisnummer 56 (nummer 98 in 1880, 123 in 1890 en 230 in 1909). Zijn herberg ‘De Klok’ staat kadastraal op Beetgum C nummer 709 en is 2,30 are groot. Hij koopt het pand, dat naast het in 1842 nieuw gebouwde gemeentehuis staat, eind 1859 op een publieke veiling van de erven van Anne Jacobs Kooistra uit Marssum. Kooistra kocht het in 1855 van de gemeente, die het op haar beurt in 1835 kocht van de erven Anne Wytzes van der Weit (1782-1824).  Herbergiers in de periode tussen 1855 en 1860 waren Jacob Olijnsma en Jacob Klazes Jongedijk. Zij zullen van de toenmalige eigenaar Kooistra hebben gehuurd. Herberg “De Klok “wordt in 1955 afgebroken.            

==================UIT Vrij veld=========== Gralda state Tekening van Gralda State uit 1722 door J Stellingwerf. Wanneer de State gebouwd werd is niet bekend. Op de tekening is een huis te zien van twee bouwlagen met kruiskozijnen en luiken voor de onderzijden van de ramen. Een nogal 15e/16e eeuws beeld. Ook de naam doet denken aan hoge ouderdom. De bekende eigenaren/bewoners dragen allemaal andere (familie) namen. Mogelijk is de naam ontleend aan de oudste voornaam Grealt zoals de naam van de naburige Orxma State aan de oudfriese jongensnaam Orck ontleend lijkt te zijn. Hoe dan ook, in 1580 is het huis in bezit van Tjepcke Gerbarana, die Rooms Katholiek bleef en daarom gedwongen werd in ballingschap te gaan. Hij stierf in het buitenland en zijn weduwe Jesck Popma trouwde met Sybolt van Aylva. Die was ook al geen vriend van de protestanten en bleef hardnekkig Katholiek. Sybolt kwam uit de Witmarsumer Aylva-tak en bleef in ieder geval tot 1598 eigenaar van Grala State. In 1622 vinden we hier Feye van Aylva , in 1640 jonker Tjepke Eeske Popke van Aylva die er zelf ook woont en in 1652 Barthold van Aylva. In 1700 vermeldt het Floreen kohier als eigenaar de heer J.H. de Wolf en gebruiker is dan Ruird Pijters. Het geheel is dan 85,5 pondemaat groot. Daarna komt de State in handen van de familie Van Cammingha . In 1722 wordt een mevrouw Cammingha vermeld, een dochter van Watze van Cammingha. Ook Rixt van Donia, gehuwd met bovenstaande Warze wordt als eigenaresse vermeld. Vanaf 1667 woonden zij op Donia State bij Beetgum. In 1749 heeft grietenijsecretaris Johan Casparus Schik zijn buiten Oorbijt te Dronrijp verruild voor het veel grotere Gralda State. Dat duurde niet echt lang, want in 1764 woont Theodorus Cock hier. Hij is mogelijk een huurder geweest, want in 1786 vond ik nog “de heer Schik “vermeld als eigenaar. In 1795 werd de State verkocht en bestond uit huis, hof, tuin, grachten en singels 11,5 pondemaat en 75 pondemaat bouwland. De opbrengst in dit onzekere revolutie jaar was slechts een magere 7500 Caroligulden. Kort daarna werd ook dit grote huis, dat volgens de “tegenwoordige staat “ vooral opmerkelijk was door “haare hooge poort “tegen de vlakte gewerkt om zoveel mogelijk geld te verdienen aan de verkoop van het vrijkomende bouwmateriaal.   Klaas Posthuma , een schilder die in Menaldum heeft gewoond heeft diverse Friese states en stinzen geschilderd , zo ook Gralda State. Bronnen: Tekening ; J.Stellingwerf Tekst: Jan Leemburg Schilderij ; Klaas Posthuma “Tegenwoordige staat van Friesland “ “Menaldumadeel, 2000 jaar leven in een Friese grietenij “van David Hartsema “Skiednis fan Menameradiel “door O.Santema en Dr. Y.N.Ypma ==================UIT Vrij veld=========== Tekening van Gralda State uit 1722 door J Stellingwerf. Wanneer de State gebouwd werd is niet bekend.  Op de tekening is een huis te zien van twee bouwlagen met kruiskozijnen en luiken voor de onderzijden van de ramen. Een nogal 15e/16e eeuws beeld. Ook de naam doet denken aan hoge ouderdom. De bekende eigenaren/bewoners dragen allemaal andere (familie) namen. Mogelijk is de naam ontleend aan de oudste voornaam Grealt zoals de naam van de naburige Orxma State aan de oudfriese jongensnaam Orck ontleend lijkt te zijn. Hoe dan ook, in 1580 is het huis in bezit van Tjepcke Gerbarana, die Rooms Katholiek bleef en daarom gedwongen werd in ballingschap te gaan. Hij stierf in het buitenland en zijn weduwe Jesck Popma trouwde met Sybolt van Aylva. Die was ook al geen vriend van de protestanten en bleef hardnekkig Katholiek. Sybolt kwam uit de Witmarsumer Aylva-tak en bleef in ieder geval tot 1598 eigenaar van Grala State. In 1622 vinden we hier Feye van Aylva , in 1640 jonker Tjepke Eeske Popke van Aylva die er zelf ook woont en in 1652 Barthold van Aylva. In 1700 vermeldt het Floreen kohier als eigenaar de heer J.H. de Wolf en gebruiker is dan Ruird Pijters. Het geheel is dan 85,5 pondemaat groot. Daarna komt de State in handen van de familie Van Cammingha . In 1722 wordt een mevrouw Cammingha vermeld, een dochter van Watze van Cammingha. Ook Rixt van Donia, gehuwd met bovenstaande Warze wordt als eigenaresse vermeld. Vanaf 1667 woonden zij op Donia State bij Beetgum. In 1749 heeft grietenijsecretaris Johan Casparus Schik zijn buiten Oorbijt te Dronrijp verruild voor het veel grotere Gralda State. Dat duurde niet echt lang, want in 1764 woont Theodorus Cock hier. Hij is mogelijk een huurder geweest, want in 1786 vond ik nog “de heer Schik “vermeld als eigenaar. In 1795 werd de State verkocht en bestond uit huis, hof, tuin, grachten en singels 11,5 pondemaat en 75 pondemaat bouwland. De opbrengst in dit onzekere revolutie jaar was slechts een magere 7500 Caroligulden. Kort daarna werd ook dit grote huis, dat volgens d “tegenwoordige staat “vooral opmerkelijk was door “haare hooge poort “tegen de vlakte gewerkt om zoveel mogelijk geld te verdienen aan de verkoop van het vrijkomende bouwmateriaal. Bronnen: Tekening ; J.Stellingwerf Tekst: Jan Leemburg “Tegenwoordige staat van Friesland “ “Menaldumadeel, 2000 jaar leven in een Friese grietenij “van David Hartsema “Skiednis fan Menameradiel “door O.Santema en Dr. Y.N.Ypma

Doelstelling Documentatie Menaam * Geschiedenis van het dorp Menaam in de ruimste zin van het woord in kaart brengen door foto`s; documenten; films; krantenknipsels en boeken te verzamelen. * Zoveel mogelijk van bovenstaande te digitaliseren zodat het voor de toekomst bewaard blijft. * Open dagen te organiseren om bovenstaande tentoon te stellen * Dorpswandelingen langs historische plekjes organiseren, al of niet op verzoek van derden. * Vraagbaak zijn voor bv jubilerende verenigingen. INFO : Piet en Tjeerdtje Boerrigter Tel. 0613660120 of  Anne Baarda Tel. 0518 451885 E-mail: p.boerrigter4@upcmail.nl Website: www.menaldumdorp.nl

=============uit vrij veld========= Stinzen rondom Menaldum    * Fleringa of Galema Op het  kaartje uit de Schotanus atlas van 1718 is te zien dat er op deze plaats een “Edele Stins “ stond. Het “Teikens “overzicht wat hier bij hoort geeft dit ook aan. Wat opvalt dat op het overzichtskaartje hier boven van de Kadaster Tijdreis in 1850 Fleringa wordt aangegeven op een andere locatie.       In 1511 was Renick Wybez Popma van Terschelling eigenaar en bewoner van die staeten toe Flaeringe. Ook in 1505 werd hij al als edelman in Menaldumadeel vermeld. In 1511 overleed ook de priester Douwa Pibez in Dronrijp. Laatstgenoemde stichtte daar een prebende, waarvan hij Renick Popma - en na hem diens rechtsopvolgers op Fleringa - samen met nog enkele anderen patroon maakte. De achtergrond daarvan was dat Renicks moeder een Gerbranda van Herbayum was, uit een familie die ook tot Douwa Pibez' verwanten behoorden. In 1529 maakten Renicks beide in het buitenland vertoevende weeskinderen aanspraak op de gerechticheyt van swanejagen als sy hebben ter cause van Fleeringa state. Eén van hen, Heercke Popma, vestigde zich later op Fleringa. In 1549 verkocht hij een rente uit de state. Hij overleed er in 1554 en werd in de kerk begraven. Heerckes dochter Rieme trouwde met Hans Galesz Galema, die in 1578 hier als heerschap in het Lyaersma sextendeel van Menaldum, waarin Fleringa lag, werd aangeslagen. In 1622 werd Fleringa naar de eigenaar als edele state Gaelema aangegeven, in 1664 als edele state Fleringa. In 1728 was het goed niet meer in adellijke handen. Bij de invoering van het kadaster was het een boerderij, die samen met de bijbehorende boomgaard door een ruime vierkante gracht omgeven was.   De boerderij Fleringa , ook wel Galema genoemd , staat aan de Ljochtmisdyk 45 en wordt nu bewoond door de Fam. J. van der Wal.  Er is een bouwvergunning bewaard uit 1925. Toen heeft de eigenaar mej. A.V. Bieruma Oosting te Oranjewoud de oude ‘voorhuizinge’ van de boerderij laten afbreken en een nieuw voorhuis laten bouwen. Architect was J. Brouwer en de bouwer. S. Zondervan uit Menaldum. De naam Fleringa (Galema) of Flaringa wordt ongeveer voor het eerst genoemd in 1501. In 1618 wordt Gale van Galema vermeld en in 1640 is het eigendom van Joris Camp en in gebruik bij Jan Yges Tiesma. In 1700 is het in bezit van jonker Hector van Glinstra. “oud Grietman over Tietsjerkstradeel “en is dan 80 pondemaat groot.  De boerderij ligt op een grote terp waarvan begin 1900 een groot gedeelte is afgegraven. (zie hiervoor naar het venster van de Terpen V 04 )     Op de foto is een nisje te zien dat naar alle waarschijnlijkheid stamt uit de tijd vlak na de reformatie ± 1650-1700, toen de Rooms katholieken niet in het openbaar bij elkaar mochten komen om de eucharistie te vieren. Dit werd officieel weer toegestaan in 1853, tot die tijd hield men zich op in schuilkerkjes en boerderijen. In boerderijen kwam men samen op de dorsvloer, het nisje op de foto zit ook bij de voormalige dorsvloer.  Bronnen: Tekst: Jan Leemburg en Piet Boerrigter Website van Menaldum “Skiednis fan Menameradiel” red. O. Santema en dr. Y.N. Ypma, 1972 “Prekadastrale atlas van Fryslan” door J.A. Mol en P.A. Noomen Schotanus atlas HISGIS website Fryske Academy     *  Wuytze state   Deze stins stond er in elk geval al rond 1470. Onder de ontvangers van "heerschap renten" onder Menaldum komt in 1511 Sibbel Epes voor. Waarschijnlijk is ze te identificeren met Sibbel Dyadr van Wuytza, die in de jaren voor 1504 een relatie had met de Saksische stadhouder van Friesland Wilhelm Truchsess von Waldburg. Na zijn terugkeer naar Duitsland bleef hij met haar corresponderen; hij bekommerde zich ook om de opvoeding van hun twee kinderen. In 1528 droeg Sibbel en haar zoon Christoffel Wuytza over aan Sibbels dochter Margaretha Truchsess, gehuwd met Albert van Aernsma. In het zwanenboek van 1529 wordt vermeld dat Wuytza zate of state zwaanrecht had en al sinds 60 jaar en meer in bezit is van de voorouders (in moederlijke lijn dus) van Margaretha. Door het huwelijk Aernsma-Truchsess von Waldburg hadden vele Friezen de Waldburgs in hun kwartieren; zo ondermeer de Van Sytzama's te Friens, die op de grote wapenborden in de kerk aldaar iedere verwijzing naar de onwettige geboorte van Margaretha achterwege lieten.    Bronnen; P.N.Noomen ; De stinzen in middeleeuws Friesland en hun bewoners, 2009     *  Epinga state ( Epingahuys (Menaldum FC62)) Epinga-state was nog in de 16de eeuw een belangrijke eigenerfde state. Hij lag op de terp Epinga-terp (1543) en had zwaanrecht (1529). D.J. van der Meer identificeerde hem met de sate FC62. Eerst recent werd ontdekt dat de Lidlumer kronikeur Sibrandus Leo dit huis bedoeld zal hebben, toen hij een familie Van Epingahuys noemde als stichters van Klooster Anjum (13de eeuw) en kloosterlingen in Lidlum.       *  De Hege Wier te Coutum aan de Zandweg (Menaldum FC3, SC5) De nog bestaande Hege Wier ligt op een heringericht terrein. In 1832 en 1850 lag naast de wier nog een boerderij. Volgens het ook bij andere stinzen en stinswieren aangetroffen patroon hadden boerderij en wier elk een eigen gracht.    Plan XXVII . Menaldum (Fr.) . Binnende omgrachting ten noordenvan de eveneens omgrachte boerderij bevindt zich nog altijd een "hoge wier " als overblijfsel van een stinsheuveltje. Dit kaartje en de omschrijvingkomt uit het boek van H.Halbertsma ( Terpen tussen Vlie en Eems ) De Hege Wier ligt aan de Zandweg in de uit vijf à tien boerderijen bestaande buurschap Coutum, ook wel het Joukema sextendeel van Menaldum genoemd In 1640 was jonker Keimpe van Donia op Hemmemastate te Bessum eigenaar, Sjoerd Ebles de pachter. In 1700 was de gravin Carelson eigenaresse, Bauke Jarigs pachter. De sate was toen ruim 39 pondemaat groot.     *  Hemmema te Bessum of Donia (Menaldum FC1, SC1) De eerste maal dat Hemmema te Bessum onder Menaldum, maar vlakbij Beetgum gelegen,(Er werd als grap gezegd dat als de toren van Beetgum omvalt ,ligt hij in Menaldum) ,  wordt genoemd, is in de huwelijkse voorwaarden van Hannyke, een bastaardzoon van Ritzke Jelmera van Ameland, en Thiede, de dochter van Doekka Hemmema, in 1439. Doeke Hemmema was toen al gestorven. Geregeld werd welke goederen Hannyke en Thiede zouden inbrengen. Thiede zou land te Berlikum inbrengen en afgesproken werd dat Hannyke en Thiede zouden wonen up Hemmemma statthem to Bessem, totdat Thiedes broers volwassen zouden zijn. Dan zou Hannyke de state aan hen overdragen.  Hannyke stierf spoedig, waarna Thiede hertrouwde met Douwe Sybrensz to Baerdt alias Aesgema. Hemmema te Bessum kwam aan haar broer Hette Hemmema, die op Hemmema te Berlikum woonde, en na diens dood aan Alef Hettez Hemmema, die er later ook woonde; Alefs broer Doecke Hettez Hemmema woonde ondertussen op Hemmema te Berlikum. In 1505 werd Alef als één van de edellieden in Menaldumadeel genoemd. In 1511 bezaten zowel Alef Hemmema als zijn zwager Syrck Keympez Donia als "heerschappen" belangrijke goederen onder Menaldum. Syrck, gehuwd met Syts Hettes Hemmema, woonde al lang in Menaldumadeel, waarschijnlijk ook voor zijn huwelijk al. Zo was hij er in 1478 mederechter. Of Syrck, dan wel Alef in 1511 op Hemmema woonde is niet bekend. Een broer van Syts en Alef Hemmema, Riurd Hemmema, verdronk in de fossa Popmana in Menaldum, dus de Popmasloot of Berlikumervaart.  Syrcks zoon Keimpo Sircxz Donia was in 1517 Vetkopers gezind: zijn huys to Betugum, waarmee waarschijnlijk Hemmema werd bedoeld, werd in dat jaar daarom tijdelijk geconfisqueerd en aan de stad Leeuwarden overgedragen. Uiteindelijk kreeg Keimpo het huis weer terug. Herhaaldelijk kocht hij eigendommen in Menaldumadeel. Tot zijn dood in 1561 bewoonde hij de state. Hij werd in de kerk van Menaldum begraven. Na hem woonden er nog verschillende generaties Van Donia.  Op de kaarten van Sibrandus Leo (1579) en Winsemius (1622) wordt Hemmema als adellijk huis Donia aangegeven. In 1718 lag het huis binnen ruime singels, met een oprijlaan naar de Zandweg, in 1850 deels Leeuwensingel genoemd naar de wapenhoudende leeuwen op de inrijpalen. Van het huis is geen afbeelding bewaard gebleven; een inventaris van 1664 noemt 17 vertrekken, waaronder 't sael, een taxatie van 1682 de adelyke huisinge, schuure, pickierstal, thuininge, hovinge, grachten, zingels, opreed, bomen en plantage, sampt schiphuis, Hemmemastate genaamt. Het huis werd voor 1788 afgebroken, de schuur rond 1859.       *  Goerda (Menaldum FC28, SC44) Goerda is een duidelijk voorbeeld van een state die bewoond werd door een familie op de overgang van adel en eigenerfden. In de 16de eeuw werd de familie tot de eigenerfden gerekend, maar reeds in de 15de eeuw waren er verwantschappelijke betrekkingen met de Jongema's te Bozum en Rauwerd, de Juwsma's te Camminghaburen en de Andringa's uit Akkrum. In het begin van de 15de eeuw moet NN Goerda te Menaldum hebben geleefd. Hij had twee dochters: Eebel en Doed. De eerste was verwant met Kempo en Hessel Jongema, hoofdelingen te Rauwerd en Bozum; de tweede was getrouwd met Juw Syoukaz van Juwsmahuis te Camminghaburen.  Eebel was in 1479 al gestorven, Doed wordt in 1511 nog genoemd als eigenares van Goerda. Zij woonde zelf in Camminghaburen, terwijl Goerda waarschijnlijk werd gebruikt door schoonzoon Feyka Tziards Andringa, gehuwd met Katherina Juwsma, de dochter van Doed en Juw. Feyka werd daarom in 1496, toen hij met anderen uit Menaldum zich bij het verdrag met Groningen aansloot, Ffeyka Goerde genoemd.  De volgende generatie eigenaars bewoonde Goerda niet meer: Tiaerdt Feyckes Goerda, de zoon van Feyke en Katherina, woonde in Goutum, waar hij een boerderij van de Juckema's pachtte. Zijn vijf kinderen erfden bij zijn dood, tussen 1534 en 1537, elk één vijfde deel van Goerda sate. Vanaf 1551 werd de sate bewoond door zijn dochter Bauck Tiaerts, gehuwd met Feycke Gerckes Hoptilla, die zich ook Goerda ging noemen. Zij kochten van hun medeërfgenamen de landerijen, en in 1552 ook het huis van Goerda aan, zodat ze de sate konden nalaten aan hun dochter Jelck Feyckedr, getrouwd met Siurd Siurds Friesma uit Idaard, die er ook gingen wonen en zich eveneens Goorda of ook wel Gorda van Friesuma liet noemen. In 1578 werd zijn zoon als aanzienlijke eigenerfde aangeslagen; Goerda blijkt dan in het Lyaersma sextendeel van Menaldum te liggen.  In 1640 was Goerda een gewone boerderij. Op de kaart van 1718 werd het huis nog aangegeven, in 1832 was het afgebroken.       *  Gralda state  Zie venster V 05     *  Orxma State   Zie venster V 06           =============uit vrij veld=========     Stinzen rondom Menaldum   Wuytze state  Deze stins stond er in elk geval al rond 1470. Onder de ontvangers van "heerschap renten" onder Menaldum komt in 1511 Sibbel Epes voor. Waarschijnlijk is ze te identificeren met Sibbel Dyadr van Wuytza, die in de jaren voor 1504 een relatie had met de Saksische stadhouder van Friesland Wilhelm Truchsess von Waldburg. Na zijn terugkeer naar Duitsland bleef hij met haar corresponderen; hij bekommerde zich ook om de opvoeding van hun twee kinderen. In 1528 droeg Sibbel en haar zoon Christoffel Wuytza over aan Sibbels dochter Margaretha Truchsess, gehuwd met Albert van Aernsma. In het zwanenboek van 1529 wordt vermeld dat Wuytza zate of state zwaanrecht had en al sinds 60 jaar en meer in bezit is van de voorouders (in moederlijke lijn dus) van Margaretha. Door het huwelijk Aernsma-Truchsess von Waldburg hadden vele Friezen de Waldburgs in hun kwartieren; zo ondermeer de Van Sytzama's te Friens, die op de grote wapenborden in de kerk aldaar iedere verwijzing naar de onwettige geboorte van Margaretha achterwege lieten.      Bronnen; P.N.Noomen ; De stinzen in middeleeuws Friesland en hun bewoners, 2009   Fleringa of Galema       In 1511 was Renick Wybez Popma van Terschelling eigenaar en bewoner van die staeten toe Flaeringe. Ook in 1505 werd hij al als edelman in Menaldumadeel vermeld. In 1511 overleed ook de priester Douwa Pibez in Dronrijp. Laatstgenoemde stichtte daar een prebende, waarvan hij Renick Popma - en na hem diens rechtsopvolgers op Fleringa - samen met nog enkele anderen patroon maakte. De achtergrond daarvan was dat Renicks moeder een Gerbranda van Herbayum was, uit een familie die ook tot Douwa Pibez' verwanten behoorden.   In 1529 maakten Renicks beide in het buitenland vertoevende weeskinderen aanspraak op de gerechticheyt van swanejagen als sy hebben ter cause van Fleeringa state. Eén van hen, Heercke Popma, vestigde zich later op Fleringa. In 1549 verkocht hij een rente uit de state. Hij overleed er in 1554 en werd in de kerk begraven. Heerckes dochter Rieme trouwde met Hans Galesz Galema, die in 1578 hier als heerschap in het Lyaersma sextendeel van Menaldum, waarin Fleringa lag, werd aangeslagen. In 1622 werd Fleringa naar de eigenaar als edele state Gaelema aangegeven, in 1664 als edele state Fleringa. In 1728 was het goed niet meer in adellijke handen. Bij de invoering van het kadaster was het een boerderij, die samen met de bijbehorende boomgaard door een ruime vierkante gracht omgeven was.     De boerderij Fleringa , ook wel Galema genoemd , staat aan de Ljochtmisdyk 45 en wordt nu bewoond door de Fam. J. van der Wal.  De naam Fleringa (Galema) of Flaringa wordt ongeveer voor het eerst genoemd in 1501. In 1618 wordt Gale van Galema vermeld en in 1640 is het eigendom van Joris Camp en in gebruik bij Jan Yges Tiesma. In 1700 is het in bezit van jonker Hector van Glinstra. “oud Grietman over Tietsjerkstradeel “en is dan 80 pondemaat groot.  De boerderij ligt op een grote terp waarvan begin 1900 een groot gedeelte is afgegraven. (zie hiervoor naar het venster van de Terpen )   Op bijgaande foto is een nisje te zien dat naar alle waarschijnlijkheid stamt uit de tijd vlak na de reformatie ± 1650-1700, toen de Rooms katholieken niet in het openbaar bij elkaar mochten komen om de eucharistie te vieren. Dit werd officieel weer toegestaan in 1853, tot die tijd hield men zich op in schuilkerkjes en boerderijen. In boerderijen kwam men samen op de dorsvloer, het nisje op de foto zit ook bij de voormalige dorsvloer.    Bronnen: Tekst: Jan Leemburg Website van Menaldum “Skiednis fan Menameradiel” red. O. Santema en dr. Y.N. Ypma, 1972 “Prekadastrale atlas van Fryslan” door J.A. Mol en P.A. Noomen     Gralda state   Zie venster V 05     Orxma State    Zie venster V 06          

Molens bij Menaldum   Rondom Menaldum hebben diverse molens gestaan, sommige zijn afgebroken en andere staan nu op de monumenten lijst.    * De Kievit  Locatie:       X 172813  Y  582391                     N 53.227825 O  5.653937   Deze molen van 1802 staat aan de Gernierswei ( Sanwei )  in de voormalige Berlikumer polder en is in 1975 als laatste van de 7 molens uit Menaldumadeel gerestaureerd door de Stichting Molens Menaldumadeel. Het is een 8 kantige grondzeiler gedekt met riet.       * De Rentmeester   Locatie;       RD X 174354 Y 580304                     N 53.209019 O 5.676886 Deze molen, een achtkante grondzeiler met als functie poldermolen stond in de Noordpolder te Dronrijp en is gebouwd in 1833. Omdat hij daar geen bestemming meer had en in verval geraakte is hij in 1981 verplaatst naar Menaldum tevens gerestaureerd en maalvaardig gemaakt.  Op deze locatie , de Zuidoosterpolder ,stond een Kooimolen gebouwd in 1857 en afgebrand in 1969. Dit was een achtkante bovenkruier , riet gedekt. Gebouwd door de Fa. J.Westra uit Leeuwarden. Deze molen bemaalde de zuidoosterpolder , 330 na groot . In 1943 verkeerde hij in goede staat.      * De Hoekstermolen   Deze molen stond aan de Slappeterpsterdyk aan de Oude- of Slappeterper vaart bij de boerderij Fleringa state van Jan v/d Wal. Het was een achtkante bovenkruier , riet gedekt. De molen was gebouwd in 1783 en in 1969 gesloopt. Volgens de Leeuwarder courant werd de bouw van de molen aanbesteed op 21 juli 1783 om 13:00 uur in de Vergulden Hoorn te Dronrijp. Molenbouwer was Pyter Pyters uit Ried. Eerder op diezelfde dag werd in Menaldum het graven van de zogenaamde molen-aar , de afwateringssloot voor de molen aanbesteed.  Bij deze molen ben ik geboren op 21 februari 1941 ,de middelste van 7 kinderen . Voor mij Janke Piet en Annie , na mij Tine, Sierd en Gosse. Wij hebben daar een prachtige tijd gehad met onze ouders Ane en Antje, zo verteld Botte Boomsma op 16-11-2015  Deze foto kregen wij van de familie v.d. Wal, bewoners van Fleringa State aan de Ljochtmisdyk 45. De Hoekstermolen stond in het land in de buurt van genoemde boerderij. Jarenlang heeft de familie A. Boomsma hier gewoond. Dochter Annie, die de foto zag op de laatstgehouden hobbymarkt, vertelde dat als ze zomers op bed moesten er een ladder tegen de zijgevel werd geplaatst en zij door het deurtje gingen om zo op de zolder te komen waar de bedden van de kinderen stonden.     * De Korenmolen van Meerstra  Locatie :      RD X 174043  Y 580537                     N  53.211123  O 5.72245   Foto collectie Peter Koster  Deze molen stond aan de Mieddyk ( nu nr. 39 ). De molen is een Stellingmolen en is gebouwd in 1863. De constructie is een achtkante boven kruier en het kruiwerk is een buitenkruier. De Fam. Meerstra heeft de boerderij, schuur , en de pelmolen met lijnzaadpletterij te koop aangeboden op 18 Oktober 1915, maar adverteerde op 15 en 19 November nogmaals op afbraak te koop een beste WINDKORENMOLEN. De molen is in 1915 gesloopt en overgebracht naar Etten-Leur. De maalstenen zijn in Menaldum achtergebleven enterecht gekomen bij de slagerij van de Fam. Baarda, die er zijn messen op sleep. Slager Yde Baarda was tot 1974 slager , waarna zijn zoon Anne de slagerij voortzette. Ook hij heeft nog messen geslepen op de molensteen.   Op de ansichtkaart  is de Mieddyk te zien , dat is het pad dat aan de rechterkant van het water loopt, de Menaldumervaart. Met op de achtergrond de molen. De woningen links zijn die aan de Warnserbuorren.  Foto collectie Peter Koster     * De Korenmolen van Menaldum   Locatie :      Rd X 173153  Y 581203                     N 53.217139 O 5.658961     Op de tekening van Ruurd Juckema uit 1626 staat de molen op de hoek van de Rypsterdyk en de Ljochtmisdyk Deze molen is gebouwd voor 1664 en verdwenen voor 1718. Het was een type Standardmolen. De standerdmolen of standaardmolen, in West- en Oost-Vlaanderen staakmolen genoemd en in Limburg kas(t)molen is een richtbare windmolen en het oudste houten type windmolen in de Lage Landen. De naam is ontleend aan de standerd of staak, een rechtop staande ongeveer 60–80 cm dikke stam met een zogeheten stormpen. De molenkast rust grotendeels op de bovenkant van de standerd. Voor het afschuiven is er op de standerd een stormpen aangebracht. Een tweede steunpunt voor de kast om de standerd is de zetel halverwege de standerd. Het midden van de kast zit niet op de standerd, maar meer naar achteren ter compensatie van het gewicht van het wiekenkruis. Hierdoor is de molen afhankelijk van de hoeveelheid in de kast opgeslagen maalgoed min of meer in evenwicht Uit de standerdmolen is de wipmolen ontstaan. Aan de vorm van het dak, de hoogte van de voet, de vorm van de trap, de lengte-breedteverhouding van de kast en het afdak boven het luiwerk kan men zien in welke streek de molen staat.(Wikipedia )   Geschiedenis : 9 april 1714  Gedeputeerden schrijven het gerecht van Menaldumadeel aan om de pelsteenen uit de molen te Berlikum en Menaldum te laten halen.  NB. De aangegeven locatie is een zeer ruwe schatting naar de Schotanus- kaart van 1664, niet meer op de versie van 1718.      * Vierhuisterpolder molen   Locatie :      RD X 174587 Y 581669                     N 53.221275 O 5.680456  De molen is gebouwd voor 1832 en verdwenen voor 1928. Het was een achtkante boven kruier riet gedekt type Grondzeiler. 1811 – 1832 Lammert Jacobs Dijkstra mede eigenaar. Geschiedenis : Bemaalde de Vierhuisterpolder ( 80 ha )    * Westerwirder molen   Locatie :      RD X 175255 Y 581986                     N 53.224099 O 5.690477   Deze achtkante bovenkruier Riet gedekt van het type Grondzeiler is gebouwd voor 1832 en verdwenen na 1850. 1811 – 1832 ; Erven Dirk Martens Koopmans Geschiedenis: Bemaalde de Westerwirderpolder ( 75 ha )     * Sijbout Molen  Deze molen is gebouwd voor 1832 en verdwenen voor 1874 . Het is niet bekend van welk type deze molen is geweest. De molen bemaalde de Sijboutspolder ( 55 ha ). Volgens de TMK van ca. 1850 stond de molen aan de andere zijde van de vaart.      *  Molen van Neno Viëtor   Locatie :      RD X 173420 Y 579816                     N 53.204667 O 5.662879   De molen van een onbekend type is gebouwd voor 1832 en verdwenen na 1850      * Molen van Bouwe v/d Meulen   Locatie :      RD X 172144 Y 582436                     N 53.228251 O 5.643922  De molen van een onbekend type is gebouwd voor 1832 en verdwenen voor 1850. 1811 – 1832  Bouwe Aukes van der Meulen ( bakker )      * Molen van Jan Brouwer   Locatie :      RD X 172369 Y 581514                     N 53.219959 O 5.647241  De molen van een onbekend type is gebouwd voor 1832 en verdwenen voor 1850. 1811 – 1832  Jan Brouwer ,rustend predikant.       * Molen van Rutger Fopma   Locatie :      RD X 174096 Y 580821                     N 53.213673 O 5.673055  De molen van een onbekend type is gebouwd voor 1832 en verdwenen voor 1850. 1832 ; Erven Rutger Sijmons Fopma       * Ringpolder molen   Locatie :      RD X 171761 Y 582296                     N 53.227005 O 5.638180 Standplaats 2 km NW der kerk ,Meerswal- zuid. NB. De aangegeven locatie is gebaseerd op de Topographische en Militaire Kaart van het Koningrijk der Nederlanden (TMK) van ca. 1850   Deze molen van een onbekend type is gebouwd na 1850 en verdwenen na 1928. Geschiedenis : Bemaalde de Ringpolder (30 ha )       * Molen van Polder 18   Locatie :      RD X 174061 Y 581433                     N 53.219174 O 5.672567 Standplaats : 1 km ONO der kerk  Dezemolen vaneen onbekend type is gebouwd voor 1832 en verdwenen voor 1928. En bemaalde de polder 18 ( 20 ha )       * Polder 25A molen   Locatie :      RD X 172449 Y 581682                     N 53.2211466 O 5.648448 Standplaats : 1,1 km NW der kerk  De molen van een onbekend type is gebouwd voor 1873 en verdwenen voor 1929 en bemaalde de polder 25A ( 10 ha )       *  Andringa Molen Standplaats : 0,8 km  ONO der kerk   De molen is van een onbekend type en is gebouwd voor 1873 en verdwenen voor 1929 en bemaalde de Andringapolder ( 65 ha )  NB, De locatie is een ruwe schatting naar de waterstaatskaart van1873  Bronnen : Allemolens.nl  , Ten Bruggencate       * De Hercules windmotor   Deze molen stond aan de Bitgummerdyk. Het gemetselde onderstel staat er nog steeds. Op de foto van de Earnseker is de molen te zien.   De geschiedenis; Als opvolgers van de klassieke typen Nederlandse wind- en watermolens, waaronder de stellingmolen, grondzeiler en wipmolen, kunnen de Amerikaanse windmotor en de moderne windturbine genoemd worden. De windmotor is in de Verenigde Staten door Daniël Halladay ontwikkeld en werd gebruikt voor irrigatie doeleinden. In 1876 werd hij getoond op de 7e wereldtentoonstelling te Philadelphia en vanaf 1883 ging men de windmotor in grote series produceren. In Nederland werd hij gebruikt als poldermolen. Tussen 1902 en 1925 zijn er ongeveer 200 van deze windmotoren geplaatst, vooral daar waar een stoomgemaal te groot en te duur zou zijn. Dit was met name in Noord-Holland en Friesland het geval.  

Door de toenemende bevolkingsgroei werden in de vroege Middeleeuwen vanuit het Noorden de Zuidelijker gelegen veengebieden ontgonnen voor landbouw. Zo ontstonden rond 1100 de dorpen Ypecolsga en Indyk. Door inklinking en oxidatie daalde de veenbodem waardoor het bouwland regelmatig onder water kwam te staan. Het is dan ook niet verwonderlijk dat boeren hun bedrijf verplaatsten naar de hoger gelegen zandrug langs de Ee, die ontstaan was tijdens de laatste ijstijd. Rond het jaar 1200 is toen het dorp Woudsend ontstaan. Door de zeer gunstige ligging aan de Ee, het toegangswater vanaf de Zuiderzee naar midden Friesland, ontstonden er naast de agrarische activiteiten ook visserij en handel. Woudsend wordt voor het eerst in de geschiedschrijving genoemd in het jaar 1337. Er werd in dat jaar een klooster van de orde van de Karmelieten gesticht, met (volgens oude kaarten) de naam “Jerusalem”. Het doel van het klooster was praktische zielzorg en onderwijs, niet alleen voor het kleine dorp Woudsend. Door de gunstige ligging konden de Karmelieten een groot deel van Zuid-Friesland bedienen. Het was een klein klooster met een 20-tal geestelijken, toegewijd aan de maagd Maria en aartsengel St. Michaël. Met de bouw van de kloosterkerk is tevens de parochie van Woudsend ontstaan. De kloosterlingen hebben het niet gemakkelijk gehad.  In de 15e eeuw had men veel last van de burgeroorlog. De machtsstrijd tussen de steden, hoofdelingen en families zorgde ook in de omgeving van Woudsend voor plundering, brandstichting en moord. Het geweld ging door in de 16e eeuw. In 1523 werd naast het klooster een bolwerk gebouwd, om de stroperijen van schepen door Gelderse krijgslieden een halt toe te roepen. In 1572 bezetten de Watergeuzen het klooster in de strijd tegen de Spanjaarden. Maar toen was er al niet veel meer van het klooster over. De reformatie in 1580 betekende het officiële einde van het klooster en daardoor vielen alle bezittingen aan de staat. Uit de “staat van goederen” blijkt dat alleen de prior er nog verbleef, als een “gebroken” man. Het klooster was een ruïne, de kerk was oud en vervallen. Verder bezat het klooster nog twee schamele woninkjes en een windmolen. De prior heeft nog tot 1593 in het klooster gewoond, waarna het werd afgebroken. De protestanten hielden hun kerkdienst tot 1660 in de oude kloosterkerk. In dat jaar is er een nieuwe kerk gebouwd, die al na 177 jaar door de slechte bouwstaat moest worden afgebroken. In 1837 is op dezelfde locatie de huidige NH kerk gebouwd, die nu de naam “De Karmel” draagt. Het oorspronkelijke klooster blijft door deze naamgeving in de herinnering voortbestaan. Het enige tastbare dat aan het klooster herinnert is een rode zandsteen, die daar in 1916 is opgegraven. Op de voorkant is een Petrusfiguur afgebeeld, met in zijn linkerhand het evangelie en in de rechterhand een sleutel. De achterkant is van slechtere kwaliteit en draagt een voorstelling van Maria met het kindeke Jezus. De steen is destijds geschonken aan het Fries Museum. Bron: Gedenkboek in 1937 uitgegeven bij het 600-jarig bestaan van de Parochie van Sint Michael te Woudsend.     

===========Uit vrij veld=============== Feintsje fan Menaem   Op zijn oude fiets door bos en open veld, al zwaaiend naar de meisjes de wijde wereld in. Wie Menaam zegt, krijgt direct te horen, “Oh ja, It Feintsje fan Menaem”.Twee bekende Friese schrijvers, een trouwerij en een Duits volksmelodietje waren destijds de ingrediënten voor het bekende Menamer liedje.   Het was de Friese schrijver en verhalen verzamelaar Ype Poortinga (1910-1985) die in 1940 in Menaam kwam wonen   Hier ontmoete hij zijn toekomstige vrouw Rinske Wiersma. In 1943 trouwde hij met haar. Speciaal voor deze bruiloft had collega dichter en politicus Fedde Schurer (1898 – 1968) een liedje voor zijn collega Ype geschreven. Op de melodie van het Duitse volksliedje “Der Jäger aus Kurpfalz” schreef Fedde de tekst “In feintsje út Menaam, dy jaget troch it griene wâld”. En zo is het Feintsje fan Menaem voor eeuwig met Menaam verbonden. Japke Tichelaar-Berkenpas (1929-2017) was destijds aanwezig op de bruiloft en vertelde hier vaak over. Het liedje werd sindsdien overal bekend. Maar het bleef vooral bij de tekst op een vrolijke melodie.   Het was de Menamer Timen Dijkstra die eigenlijk vond dat ieder dorp of stad wel recht heeft op een eigen standbeeld. Groningen heeft zijn paard, Assen zijn Bartje en in Harlingen zit een jongen met zijn vinger in de dijk. En Menaam? Tijd voor actie dacht Timen. In het dorpsboekje “Menaem yn’t Ljocht” waarvan Timen in die tijd redacteur was, zette hij zijn plan op papier. Met financiële zaken heeft Timen niets en hij wist dat het nodige geld op het kleed moest komen. Er waren in die tijd al zoveel acties in het dorp geweest. Timen en zijn dorpsgenoten hadden al een mooie plaats in gedachten. Bij “De Weme” tussen de rozen of midden in het dorp voor het gebouw van gemeentewerken. “In idee is samar klear” zei Timen, “Mar as der jild komme moat, dan begjinne de problemen”. Dus hoopte hij op steun uit het dorp. En die kwam er. Een commissie ging bezig om het idee uit te werken. Namens de commissie plaatselijke aangelegenheden was het Jan Bakker die de klus oppakte. Inzamelacties, de financiële thermometer met de actuele stand van zaken en het aanschrijven van diverse fondsen en beeldhouwers. Het bronzen beeld op stenen sokkel zal worden gemaakt door mevrouw Suze C. Boschma-Berkhout (1922 – 1997) uit Leeuwarden. Het complete beeld zou fl 7475,- gaan kosten. De Menamer bevolking wist fl 2486,50 in te zamelen. Met de gemeentelijke bijdrage en diverse fondsen stond de fl-teller op 21 april 1971 op fl 6986,50 Een negatief saldo van fl 463,50 dat alsnog moest worden ingezameld. Op 26 april schreef de heer Jan Bakker namens de commissie de definitieve bevestiging. Op 15 mei, tijdens de traditionele President J.F. Kennedy wandeltocht, zal het beeld officieel onthuld worden door weduwe W. Schurer – de Vries uit Heerenveen, gevolgd door het wandeldefilé van de Kennedytocht. Sinds die tijd staat het Menaemer Feintsje aan de Dijksterbuorren in Menaam. Al die tijd is het Feintsje slechts één maal echt op stap geweest. Rond de jaarwisseling 2001/2002 was hij even te fietsen. Gelukkig zou hij snel weer terug zijn. De oudejaarsploeg Bjusterbaarlike Klaaikluten uit Hallum hadden hem tijdelijk geadopteerd, dit tot grote ongerustheid van vele Menamers. It feintsje fan Menaam In feintsje út Menaam, dy jaget troch it griene wâld, hy wiuwt tsjin elk jongfaam yn hiel de wide wrâld. No ja, no ja! Want sin en wille is mear as jild yn bosk en iepen fjild, yn bosk en iepen fjild. Myn ryk-rak fyts fan stâl! Ik ryd him troch de hikkedaam en set ek fuort fan wâl, ast feintsje fan Menaam. No ja, no ja! Want sin en wille is mear as jild yn bosk en iepen fjild, yn bosk en iepen fjild. Men sjocht my thús net wer, sa lang myn wrakke bân it hâld, Ik swalkje her en der oer hiel de wide wrâld. No ja, no ja! Want sin en wille is mear as jild yn bosk en iepen fjild, yn bosk en iepen fjild. Sjoch ik in bliere faam, ik ryd der net mei feart bylâns as 't feintsje fan Menaam, mar 'k gryp myn goede kâns. No ja, no ja! Want sin en wille is mear as jild yn bosk en iepen fjild, yn bosk en iepen fjild. Jou ús in lytse klint, in hoekje bou, in geit dêrta, Al ha 'k gjin reade sint, hoe skoan sill' wy 't dêr ha. No ja, no ja! Want sin en wille is mear as jild yn bosk en iepen fjild, yn bosk en iepen fjild.   ===========Uit vrij veld=============== Feintsje fan Menaem   Op zijn oude fiets door bos en open veld, al zwaaiend naar de meisjes de wijde wereld in. Wie Menaam zegt, krijgt direct te horen, “Oh ja, It Feintsje fan Menaem”.Twee bekende Friese schrijvers, een trouwerij en een Duits volksmelodietje waren destijds de ingrediënten voor het bekende Menamer liedje. Het was de Friese schrijver en verhalen verzamelaar Ype Poortinga (1910-1985) die in 1940 in Menaam kwam wonen.     Hier ontmoete hij zijn toekomstige vrouw Rinske Wiersma. In 1943 trouwde hij met haar. Speciaal voor deze bruiloft had collega dichter en politicus Fedde Schurer (1898 – 1968) een liedje voor zijn collega Ype geschreven. Op de melodie van het Duitse volksliedje “Der Jäger aus Kurpfalz” schreef Fedde de tekst “In feintsje út Menaam, dy jaget troch it griene wâld”. En zo is het Feintsje fan Menaem voor eeuwig met Menaam verbonden. Japke Tichelaar-Berkenpas (1929-2017) was destijds aanwezig op de bruiloft en vertelde hier vaak over. Het liedje werd sindsdien overal bekend. Maar het bleef vooral bij de tekst op een vrolijke melodie.   Het was de Menamer Timen Dijkstra die eigenlijk vond dat ieder dorp of stad wel recht heeft op een eigen standbeeld. Groningen heeft zijn paard, Assen zijn Bartje en in Harlingen zit een jongen met zijn vinger in de dijk. En Menaam? Tijd voor actie dacht Timen. In het dorpsboekje “Menaem yn’t Ljocht” waarvan Timen in die tijd redacteur was, zette hij zijn plan op papier. Met financiële zaken heeft Timen niets en hij wist dat het nodige geld op het kleed moest komen. Er waren in die tijd al zoveel acties in het dorp geweest. Timen en zijn dorpsgenoten hadden al een mooie plaats in gedachten. Bij “De Weme” tussen de rozen of midden in het dorp voor het gebouw van gemeentewerken. “In idee is samar klear” zei Timen, “Mar as der jild komme moat, dan begjinne de problemen”. Dus hoopte hij op steun uit het dorp. En die kwam er. Een commissie ging bezig om het idee uit te werken. Namens de commissie plaatselijke aangelegenheden was het Jan Bakker die de klus oppakte. Inzamelacties, de financiële thermometer met de actuele stand van zaken en het aanschrijven van diverse fondsen en beeldhouwers. Het bronzen beeld op stenen sokkel zal worden gemaakt door mevrouw Suze C. Boschma-Berkhout (1922 – 1997) uit Leeuwarden. Het complete beeld zou fl 7475,- gaan kosten. De Menamer bevolking wist fl 2486,50 in te zamelen. Met de gemeentelijke bijdrage en diverse fondsen stond de fl-teller op 21 april 1971 op fl 6986,50 Een negatief saldo van fl 463,50 dat alsnog moest worden ingezameld. Op 26 april schreef de heer Jan Bakker namens de commissie de definitieve bevestiging. Op 15 mei, tijdens de traditionele President J.F. Kennedy wandeltocht, zal het beeld officieel onthuld worden door weduwe W. Schurer – de Vries uit Heerenveen, gevolgd door het wandeldefilé van de Kennedytocht. Sinds die tijd staat het Menaemer Feintsje aan de Dijksterbuorren in Menaam. Al die tijd is het Feintsje slechts één maal echt op stap geweest. Rond de jaarwisseling 2001/2002 was hij even te fietsen. Gelukkig zou hij snel weer terug zijn. De oudejaarsploeg Bjusterbaarlike Klaaikluten uit Hallum hadden hem tijdelijk geadopteerd, dit tot grote ongerustheid van vele Menamers. It feintsje fan Menaam In feintsje út Menaam, dy jaget troch it griene wâld, hy wiuwt tsjin elk jongfaam yn hiel de wide wrâld. No ja, no ja! Want sin en wille is mear as jild yn bosk en iepen fjild, yn bosk en iepen fjild. Myn ryk-rak fyts fan stâl! Ik ryd him troch de hikkedaam en set ek fuort fan wâl, ast feintsje fan Menaam. No ja, no ja! Want sin en wille is mear as jild yn bosk en iepen fjild, yn bosk en iepen fjild. Men sjocht my thús net wer, sa lang myn wrakke bân it hâld, Ik swalkje her en der oer hiel de wide wrâld. No ja, no ja! Want sin en wille is mear as jild yn bosk en iepen fjild, yn bosk en iepen fjild. Sjoch ik in bliere faam, ik ryd der net mei feart bylâns as 't feintsje fan Menaam, mar 'k gryp myn goede kâns. No ja, no ja! Want sin en wille is mear as jild yn bosk en iepen fjild, yn bosk en iepen fjild. Jou ús in lytse klint, in hoekje bou, in geit dêrta, Al ha 'k gjin reade sint, hoe skoan sill' wy 't dêr ha. No ja, no ja! Want sin en wille is mear as jild yn bosk en iepen fjild, yn bosk en iepen fjild.  

==========uit vrij veld=========     Dhr. Jouke Bakker (3-7-1873 - 26-9-1956) heeft veel voor de Menaldum betekent. Hij was een arbeidersjongen die onder moeilijke omstandigheden is opgegroeid op het platteland.   Jouke Bakker was getrouwd met Stijntje Alberda en zij kregen 5 kinderen; Anne ; Jacob , hij werd maar 21 mnd. oud ; Janke ; Jacob  en Meine. Hij heeft alleen maar de lagere school gevolgd, maar kwam toch in de Tweede Kamer terecht. Op vierjarige leeftijd kon hij al lezen en toen hij acht was had hij de school al doorlopen. Toen moest hij mee geld verdienen en ging bij de boer werken. Op latere leeftijd ging hij meer in de handel en intussen studeerde en las hij zoveel hij kon. Ds. H.W.M. Hupkes, predikant te Menaldum, was de man die Jouke Bakker in alles hielp en hem de stoot mee gaf die hem tenslotte op een Kamerzetel zou doen belanden. In het politieke leven was hij behalve 27 jaar lid van de Tweede Kamer namens de C.H.U. , 36 jaar lid van de gemeenteraad van Menaldumadeel en heeft hij 25 jaar persarbeid aan “De Banier”, later “Land en Volk” op zijn naam staan.  Verder zat hij jarenlang in het bestuur van het Groene Kruis en het ziekenfonds (54 jaar) en de Boerenleenbank te Menaldum, de Chr. Geheel onthouders vereniging en hij was een van de oprichters van het Chr. muziekkorps “ Halleluja “. Hij heeft 25 jaar aan de redactie van de “Chr. Historische Nederlander”  meegewerkt en heeft jaren in het hoofdbestuur van de “ Unie “  gezeten. In de oorlogsjaren was hij lid van de commissie voor Kerkelijk Overleg. In de Ned. Vereniging van Kerkvoogdijen is hij 29 jaar hoofdbestuurslid, waarvan 25 jaar voorzitter, terwijl de Friese Ver. van Kerkvoogdijen hem eveneens 25 jaar als zodanig kent.  In 1925 heeft dhr. Bakker een openluchtspel gemaakt: “ Fryslan ald en nij “. “ `s nachts droomde ik het en de volgende morgen heb ik het opgeschreven “, aldus Jouke Bakker.  Er werkten een tachtig Menaldumers aan het stuk mee en duizenden mensen hebben het dat jaar gezien in de Prinsentuin in Leeuwarden, in Sneek, Bolsward, Harlingen en Dokkum.  Op latere leeftijd ging hij meer in de handel en intussen studeerde en las hij zoveel hij kon. Ds. H.W.M. Hupkes, predikant te Menaldum, was de man die Jouke Bakker in alles hielp en hem de stoot mee gaf die hem tenslotte op een Kamerzetel zou doen belanden. Nadat een van de gekozen CHU'ers werd benoemd tot minister, kon Bakker plaatsnemen in de Kamer. Afkomstig uit de kring van de Christelijke Nationale Werkmansbond, die hij mede had opgericht, en waar hij 30 jaar hoofdbestuurslid is geweest. In het politieke leven was hij behalve 27 jaar lid van de Tweede Kamer, 36 jaar lid van de gemeenteraad van Menaldumadeel en heeft hij 25 jaar persarbeid aan “ De Banier “, later “ Land en Volk “ op zijn naam staan.  Verder zat hij jarenlang in het bestuur van het Groene Kruis en het ziekenfonds (54 jaar) en de Boerenleenbank te Menaldum, de Chr. Geheelonthoudersvereniging en hij was een van de oprichters van het Chr. muziekkorps “ Halleluja “. In 1962 werd de straat met de huisnummers Menaldum 214 A t/m K   Jouke Bakker Strjitte genoemd.  Deze woningen zijn gebouwd in 1948 en 1951.     ==========uit vrij veld========= Dhr. Jouke Bakker (3-7-1873 - 26-9-1956) heeft veel voor de Menaldum betekent. Hij was een arbeidersjongen die onder moeilijke omstandigheden is opgegroeid op het platteland.

Een voorlopig kijkje op de historie van de Flecke Joure er komen nog aanvullingen.  Oud-Joure Westermeer is dus het moederdorp van Joure ( De Flecke Jouwer). Westermeer werd op religieus gebied zo rond 1200 door het Haskerconvent verzorgd in eerste instantie door de kluizenaar Dodo van Haska later door zijn volgelingen.Dodo was een vrome man van Friese afkomst. Aanvankelijk was hij getrouwd, maar na verloop van tijd besloot hij in te treden bij de Norbertijnen van klooster Mariëngaarde (Duitsland). En zijn vrouw bij de Norbertines in het klooster Bethlehem (nabij Bartlehiem). Woonwijk Westermeer is dus het oudste gedeelte van Joure want Joure groeide sneller dan het moederdorp en dat leidde ertoe dat Joure Westermeer in 1954 inlijfde. Joure ontstond op een kruispunt van waterwegen en karresporen/wandelpaden zo rond eind 14de eeuw bij wat nu de Tolhuisbrug is. Vroeger was hier een spuisluis omdat de wateren rond Joure invloed ondervonden van de getijden van de Zuiderzee.  Deze sluis werd rond 1885 verplaatst (nieuwbouw) richting Noorder Oudeweg een vaarverbinding tussen Langweerder Wielen en Sneekermeer. De beurtschepen voeren af en aan richting Sneek, Lemmer, Amsterdam en Harlingen. De grotere vrachtschepen onderhielden routes naar Scandinavië, Estland/ Litauwen, en Rusland (St. Petersburg graanhandel Cath). Het graanpakhuis op 't Zijl is hier nog het zichtbaar. Na de Russische Revolutie in 1917 waren de aandelen van P.J. Cath niets meer waard. Tot 1917 bouwde Cath diverse grote huizen in de huidige winkelstraat. Inwoners uit Joure worden "Jouster Keallepoaten" genoemd. In de Germaanse tijd bracht men in deze regio koekoffers in de vorm van een kalverpoot zodoende is deze bijnaam ontstaan voor de Jousters. In de gevel bij het Tolhuis zit gevelsteen die vertelt dat het overnachten goed was. Deze gevelsteen dateert uit de 15de eeuw. In het midden een korenschoof, die zegt ons dat er vruchtebare akkergrond in deze grietenij was. Rondom zitten er 6 gesteelde eikels, deze stellen de 6 kerkdorpen voor; Haskerdijken, Nijehaske, Oudehaske, Haskerhorne, Westermeer en Snikzwaag. Joure was een uitbuurt en hoorde destijds bij Westermeer. De huidige winkelstraat (Midstraat) is een waterkering die deels op een uitloper van het zand van Gaasterland ligt. De woningen destijds waren dus dijkwoningen. Tot 1960 was het winkelapparaat voornamelijk gevestigd  rondom de Kolk, 't Zand en Torenstraat. Pas in de jaren 60 van de 20ste eeuw verhuisden de winkels geleidelijk aan richting de Midstraat het was mode om grote etalages te hebben en die hadden de kleine winkels op 't Zand en Torenstraat niet. De oude winkels werden de nieuwe woningen voor de burgerij. De onderpuien van de woningen van de Midstraat zijn ervoor weg gesloopt voor nieuwe grote etalages.  Langetijd dacht men dat die naam Joure kwam van het Friese woord hjouwer dat haver betekend. Tevens was er een vlag die de schippers voeren op hun schepen met 3 korenaren erop. De naam Joure komt uiteindelijk uit het Germaanse Ghebara. Hier zit het Duitse woord "gebel" in dat in deze context puntig betekend. Joure was een punt in het moerassige gebied waar men kon wonen en leven. Joure ontstond als uitbuurt van Westermeer op een kruizing van waterwegen en paden. Veel werd er gereisd via het water tot ook de wegen verbeterden en mensen meer begonnen te reizen al dan niet aan werk gerelateerd. Met de vele eikenbossen in de omgeving konden meubels en andere zaken gemaakt worden. Eind 18de en de gehele 19de eeuw werden hier veel klokken gemaakt. De bloeitijd was zo rond 1850 tot dat de koekoekklok zijn intrede deed. Bij de huidige Tolhuisbrug en toenmalig logement Het Tolhuys ontstond nieuwe bebouwing. Wie Joure zegt, zegt ook Douwe Egberts koffie en thee. Halverwege de 18de eeuw kwam ook Douwe Egberts naar Joure die zijn roots had in Idskenhuizen een dorpje ten westen van Sint Nicolaasga. Deze had grootse plannen en dat bracht uiteindelijk het grote concern dat gelegen ligt tussen de Slachtedijk en de Leeuwarderstraatweg. Het bedrijf starte in de huidige Wereldwinkel aan de Midstraat en verhuisde in 1871 naar de Witte Os en Pand 99.In 1898 bouwde C.J. de Jong een nieuwe fabriek achter het pand 99 enkele jaren later was dat alweer te klein. In 1913 kocht het bedrijf een zuivelfabriek De Vlecke aan de Slachtedijk dat toen kadastraal viel onder Snikzwaag.De groei ging door en aan de overkant van de Slachtedijk werd het huidige complex opgebouwd. De oude zuivelfabriek staat bekend onder FJ1 en is een industrieel erfgoed dat valt onder een stichting 't Kofschip, dat industrieel erfgoed wil bewaren, mede opgericht werd door 2 verre nazaten van DE, Hessel Douwe de Jong en Egbert Douwe de Jong. De tabakspoot is na de overname van het Amerikaanse SARA LEE Corp. dat onder toenemende druk (claims) de tabakspoot in 1998 overdoet aan het Engelse Imperial Tobacco. Sinds die tijd staat er een scheidingshek op het erf en is buurten niet mogelijk. In het verleden werden de koffie/theebonnen en tabaksbonnen voor het personeel onderling geruild om vervolgens te verzilveren in de personeelswinkel. Jouster Toer De marker van Joure is wel de impossante Jouster Toer oftewel de Hobbe van Baerdt kerk. Na de proclamatie van Luther in 1517 in Wittenberg werd Nederland protestants. De Rooms Katholieke eigendommen werden geannexeerd zo ook in Joure. De R.K. kerk was een kapel met een gasthuis welke vlak bij de ingang van het park Heremastate stond. De stadhouder rennenberg beviel de grietman om die te slopen om de state in het park beter te kunnen beschermen de kapel met gasthuis zou een goede verdediging bemoeilijken. De verhoudingen tussen de katholieken en protestanten werd hierdoor verscherpt. De vader van Hobbe van Baerdt wilde wel een nieuwe kerk bouwen maar door zijn plotselinge overlijden in 1615 werd dit doorgeschoven naar zijn zoon Hobbe. "Aan het eind van de Midstraat bouw ik een nieuwe kerk niet eentje van hout maar van steen, stevig en een sieraad voor Joure". De eerste steen werd gelegd op 8 augustus 1628 voor de toren. In 1644 volgde het kerkgebouw. Nu bijna 400 jaar later staat het monument er nog in volle rijkdom en glorie. In de toren zitten nog 2 cachotten waarvan 1 met de prachtige naam 't Hûnegat en een rechtkamer. 't Hûnegat dankt zijn naam aan het volgende: Bij slecht weer werden de weekmarkten wel in de kerk gehouden. De standhouders hadden karren met behulp van honden voortgetrokken. Die honden zorgden voor overlast, de koster nam de honden mee naar het cachot en borg die gedurende de tijd van de markt de honden hier op. In 1975 moest er een forse restauratie plaats vinden vanwege houtworm en de grote  bonte knaagkever (bûnte kjifkrobbe). Hierbij is een groot deel van het plafond van de rechtkamer vernield door deze dieren en moest vervangen worden. Een plafondschildering is hierbij verdwenen. In 2018 is er door amateurhistoricus Arjen de Ree een opdracht tot herstel aan de begenadigde kunst-en restauratieschilder Benno Pen gegeven. D.m.v. crowd-funding is het toenmalige plafondschilderij op een paneel gezet en opgehangen aan de schouw in de rechtkamer. Het schilderij was destijds in 1751 in opdracht van de grietman  Schelte Hessel Roorda van Eysinga door de huisschilder Luitjen Jacobs van der Werf uit Groningen. De voorstelling is religieus met Maria die kindeke Jesus de borst geeft onder toezicht van haar Elisabeth en Johannes de Dooper en in de coulissen Zacharias de man van Elisabeth met op de voorgrond een lam. De meeste grietmannen waren protestant echter Schelte Hessel Roorda van Eysinga had als adel nog katholieke roots en dat verklaart dit tafereel in de oude rechtkamer. Rechtkamers Er zijn meerdere rechtkamers in Joure geweest, vanuit de toren gezien richting het westen. Wat nu sporthuis Glas is was ooit een rechthuis, tengevolge van een storm eind 18de eeuw waaide de voorgevel eruit en beschadigde het pand ernaast de huidige groentewinkel de Cranberry. Er werd toen een nieuw pand betrokken aan de huidige Appelwyk en later weer aan in het huidige  revalidatiecentrum de Flecke aan de Midstraat. Met o.a. de gevelsteen van vrouwe Justitia werd de voorgevel gerestaureerd bij de Cranberry. De vrouwe Justitia heeft geen blinddoek voor. Kunstenaars hadden zo hun bedenkingen over de onpartijdigheid van de Grietman.  Andere bedrijvigheid Vele beroepen werden in Joure uitgevoerd. Als je het lijstje alleen al ziet van rond 1800.  Bakkers, groente- en melkboeren, slagers, leerlooiers, kopergieters, kuipers, meubelmakers, klokkenmakers, grutters, touwslagers, (scheeps) timmerlieden, zeilmakers, schilders, potten- en pannenbakkers, wolkammers, turfstekers en brandstofhandelaren, stuwadoors, mosterdmakers, koffiebranders, tabaksorteerders, linnenwevers, schoenmakers, kappers, werklieden kalkovens, metselaars, kleermakers, tuinders, bierbrouwers, garentwijnders, smid, etc. Al deze beroepen kwamen meerdere keren voor in 1 woonstraat. Tegenwoordig zijn de kuipers, leerlooiers, stuwadoors, mostermakers, wolkammers, werklieden kalkovens, smid en de garentwijnders verdwenen uit het straatbeeld. Maar er zijn nieuwe innovaties en bedrijvigheid voor in de plaats gekomen.  Ballonvaarders, kunststof bekabelingsbedrijf, ICT bedrijven, nieuwe koffiebranders, plasmasnijders om maar een paar te benoemen. Dit venster is nog niet compleet maar geeft een kleine indruk! Under construction!

Oorspronkelijk stond op deze plek een kleine boerderij ingeklemd tussen opvaarten naar de Kolkstraat voor de aanvoer van goederen voor de winkels in de Midstraat. Aan de overkant van het water begonnen ooit de weilanden. Een boerderij op deze plek was dus niet geheel onlogisch. Met de uitbreiding van Joure kreeg een boerderij op deze plek steeds minder zin. De schuur werd voor andere zaken gebruikt zoals de opslag van papier en de sloop van auto-accu's. Niet onlogisch dat in die periode de grond onder het pand vervuild is met chemicaliën. Het huidige pand staat er sinds 2007. Op dat moment is in samenwerking met de gemeente en met behulp van het Friesemeren subsidieproject ook het huidige sloepenhaventje aangelegd.

Sinds 1996 staat in Sumar, vlak bij de basisschool, het herdenkingsmonument De Molkbus. Op het gedenkteken staat de volgende tekst te lezen: Dit tinkteken is oprjochte nei oanlieding fan: de molkestaking april/maaie 1943 As oantinken oan har dy’t omkommen binne yn’e striid foar frijheid en rjocht. "Dat wy rjocht en frijheid hoedzje" Als de Duitse bezetter in de eerste oorlogsjaren met allerlei dwingende maatregelen steeds meer druk op de Nederlandse en Friese bevolking begint uit te oefenen, ontstaat er langzamerhand verzet. Er ontstaan verzetsorganisaties en ook het "gewone" volk komt meer en meer in verzet. Dat komt o.a. tot uiting als eind april 1943 voormalige Nederlandse militairen in krijgsgevangenschap naar Duitsland worden weggevoerd, waarna in Friesland de "molkestaking" uitbreekt. De boeren leveren geen melk meer aan de zuivelfabrieken. Ook Sumarder boeren doen mee. Op 2 mei dreigt de bezetter met ter dood veroordeling als de stakers blijven weigeren melk te leveren. De burgemeesters krijgen opdracht aan te dringen op beëindiging van de staking. Vanaf 3 mei wordt er weer melk geleverd, maar nog niet door Freerk Wijma uit Sumar. Als op 4 mei, bij een confrontatie met de Ordnungspolizei, Wijma zich blijft verzetten, wordt hij op zijn eigen erf neergeschoten (zie venster Freerk Wijma). De herdenking van 50 jaar bevrijding in 1995 is in Sumar de aanleiding voor een uitgebreid feestprogramma. Onderdeel hiervan is een initiatief van de beide basisscholen tot het oprichten van een herdenkingsmonument voor de "Molkestaking". Dit initiatief is door de Vereniging van Dorpsbelangen overgenomen en heeft er uiteindelijk in geresulteerd dat op 4 mei 1996 "De Molkbus" is onthuld. "De Molkbu" is een markant punt in het dorp geworden. Op 4 mei vindt hier de jaarlijkse dodenherdenking plaats. De herdenking is uitgegroeid tot een waardig moment van terugblikken en gedenken, breed gedragen door de inwoners van Sumar. De leerlingen van de basisschool zijn hierbij ook vertegenwoordigd mede omdat "De Molkbus" bij het oprichten door de scholen is geadopteerd.

Hier graag de Nederlandstalige tekst.