Schouwerzijl
Nadat het gebied van de Marne omstreeks 1300 door dijken beveiligd was, moest de uitgestrekte streek wel het overtollige water kwijt. Dat kon niet naar de in het noorden hoog opgeslibde kwelders. De afwatering moest richting Reitdiep gebeuren. Ten oosten van Schouwen, een boerennederzetting op een wierde waar nog steeds twee boerderijen staan, werd toen de Schouwerzijl gelegd. Een houten sluis door de Reitdiepsdijk in de Kromme Raken of Schouwerzijldiep, oorspronkelijk een noordelijke zijtak van de Hunze. Even oostelijker kwam toen voor het Winsumer gebied de Schaphalsterzijl en fink westelijker de Houwerzijl voor dat deel van de Marne. Nadat deze Houwerzijl in 1717 was dichtgeslibd moest een deel van het voorheen daar afwaterende zijlvest het water via de Schouwerzijl kwijt, tot 1868, toen er andere oplossingen kwamen. Daardoor heeft Schouwerzijl het karakter van een sluisnederzetting kunnen bewaren. Er ontstond en groeide bij de sluis een nederzetting met wat kooplui en ambachtslieden. En er is enige bedrijvigheid ontwikkeld. In 1616 werkte er al een standerdmolen. Hij is in het midden van de 19de eeuw vervangen door een moderne achtkante molen die om onduidelijke redenen al vrij spoedig weer is afgebroken. Een tweede molen uit 1841 onderging in de 20e eeuw hetzelfde lot, waardoor het dorpssilhouet geen echte hoogtepunten kent.
Een aardig paar in de dorpsstructuur is de aan het eind van de 19de eeuw gebouwde voormalige gereformeerde kerk met pastorie aan het noordelijke gedeelte van de Zijlvestweg en ook de opvallende kubistisch-expressionistische woning aan de Schouwerzijlsterweg vraagt de aandacht.
Schilderachtig is de in 1849 van bak- en natuursteen geslagen sluis, die het houten exemplaar verving. Twee jaar later is het sluiswachtershuis tot stand gekomen. Deze waarmanswoning is gepleisterd en van een zadeldak met afwolvingen en opmerkelijke schoorsteen voorzien. Met de bebouwing aan de Niesternweg en de overzijde van de Raken heeft het kleine Schouwerzijl een boeiende kern.
Colofon
Bron: Noordboek
