Ouwe-Syl 12e eeuw - 1580 - 1
Ouwe-Syl, 12de eeuw-1508 -1
Ouwe-Syl is genoemd naar de syl, de sluis (‘pyp’) van het dorp. Hier beschrijf ik het ontstaan van dit dorp en de activiteiten van de Norbertijnse monniken van Mariëngaarde (vanaf de tweede helft 12de eeuw). Het dorp was al gauw van belang voor de ontwikkeling van het Billând, met onder meer een haven en Uithof als een voorpost voor de geestelijken van de abdij Mariëngaarde.
Wiel, Kolk, haven en schutsluis Oudebildtzijl
Ouwe-Syl is getekend en heeft zijn uiteindelijke vorm gekregen door overstromingen, die grote en diepe wielen (gaten, waar het water achterbleef in en achter de zomerdijk) veroorzaakten.
Er hebben verscheidene van dergelijke natuurverschijnselen plaatsgevonden rondom 1200. D stormen die de meeste schade veroorzaakten zijn die van 1196, de St.-Marcellusvloed in 1219 en de St.- Luciavloed in 1287.
De zee drong toen binnen via de levensader, maar ook de zwakste schakel van Oudebildtzijl,
de Oude Rijd. Er ontstond bij elke grote storm een wiel, een krater in de dijk. Zo ontstonden
drie wielen en vier zomerdijken die door en om Oudebildtzijl lagen. De ontwikkeling van dit
Bildtse dorp voltrok zich in de volgende fasen (afb. 1).
0. De zomerdijk ten noorden van Oudebildtzijl tot 1196. Wiel 1 in 1196.
1. De zomerdijk ten zuiden van Oudebildtzijl, wiel 2, Skitelbuurt/ijsbaan in 1219.
2. De zomerdijk door het dorp, wiel 3, de Kolk in 1287.
3. De zomerdijk door het dorp 1287- 1380.
4. Kanaliseren Ouwe Rijd naar Kaaifaart, doorsteek Kaaifaart naar de Kolk. 1380-1505.
5. Ophogen zomerdijk Monnikendijk, wordt dan Oudebildtdijk (op 4,41+ NAP) 1505/1508
Na 1287 zou de bedrijvigheid in Oudebildtzijl zich snel ontplooien:
Fase 2, 1287
Vanaf de komst van de Norbertijnen in nu de regio ‘t Bildt, hadden de boeren en monniken
al drie zomerdijken tot 1287 (groen, zwart en geel, afb. 1) aangelegd om en door het dorp en
(gedeeltelijk) weggevaagd door natuurgeweld. Eén van de grotere aanvallen vanuit zee op
Ouwe-Syl was de Sint-Luciavloed van 1287. In afb. .2 zien we de wiel die achterbleef, geprojecteerd
op de huidige situatie. De monniken hebben direct na die ramp van 1287 toen van
de nood een deugd gemaakt.
De nieuwe zomerdijk werd om de wiel gelegd en dit gat werd de bouwput voor een nieuwe
haven en sluis, de Kolk. En de Oude Rijd werd aan de noord- en zuidkant aangesloten en daar voorzien van een schutdeur, afb..3. (‘zoutloos doorvaren op gelijk waterniveau’). Maar men plaatste nog een derde deur aan de westzijde van de kolk en die was als een soort bypass verbonden met de vaart ten noorden van de Oudebildtdijk. Dit verbindingskanaal is zichtbaar op de bekende kaart van 1571 van Jan Jansz Coster.
Zo werd ook het varen naar de westzijde door de genoemde vaart mogelijk gemaakt. Volgende keren het vervolg.
Bron: Sytse Keizer 2022, 2023, Billând, hoofdstuk 11 en 12.
Afb. 1 De drie wielen en vier zomerdijken om en door Oudebildtzijl
