Saaxumhuizen
Saaxumhuizen is een komdorp dat in de middeleeuwen aan een driesprong van wegen, de Dikemaweg/Saaxumhuizerweg en de Nienhuisweg, is ontstaan. Daarbij lagen ook twee huiswierden. Ze zijn later opgenomen in de vroege zeedijk. Ten zuidoosten loopt ruim om het dorp de Saaxumertocht richting Kanaal Bafo-Mensingeweer en ten westen ligt de Oude Tocht vrij ver in het land. De meeste huizen staan aan de Dorpsstraat, het doodlopende verlengde van de Nienhuisweg.
De kerk staat op een hoog en door een gracht omgeven kerkhof aan de kant van de driesprong tegenover de overige bebouwing van het dorp. Een brug met een hek, een vroeg 19de-eeuwse sierhek in empirevormen, geeft toegang tot het kerkterrein. De rechtgesloten zaalkerk dateert uit de 13e eeuw met muurwerk van kloostermoppen van bijna een meter dik. Middeleeuwse sporen van vroegere vensters, nissen en ingangen zijn aan het oog onttrokken door de in het midden van de 19de eeuw bij een ingrijpende verbouwing aangebrachte pleisterlaag. De kerkzaal wordt verlicht door vier grote spitsboogvensters aan beide zijden. Aanvankelijk stond hier een vrijstaande klokkentoren, maar toen deze bouwvallig werd, is tegen de westgevel een nieuwe toren opgetrokken. Deze heeft een neoclassicistische ingang. De bekroning met ingesnoerde naaldspits wordt omgeven door een opvallend ver uitstekende en goed gedetailleerde balustrade.
In de Dorpsstraat staan enkele woningen van hetzelfde type uit het eind van de 19de eeuw, dwarshuizen met een omlijste ingang in het midden en afgewolfde daken. Eén exemplaar is gepleisterd en heeft een van een tentdak voorziene schuur. Op de hoek van de Saaxumhuizerweg en de Nienhuisweg staat een vergelijkbaar pand met schuur. Ten noorden, aan de Hornsterweg, ligt boerderij Westerholm met een driekapsschuur en een voorhuis met verdieping uit 1930.
Colofon
Bron: Noordboek
