Regio Het Halfambt

Baflo is een radiaal wierdedorp, in de vroege middeleeuwen ontstaan op een kwelderwal ten oosten van de Hunze. De dorpsnaam wordt verklaard als: achter het moerasbos. De kerk van Bafo komt al in 1211 in bronnen voor en had een belangrijke positie. Zij was een van de vijf proosdijen van de Ommelanden. Na de hervorming was het gedaan met de bijzondere positie van kerk en dorp. De bebouwing was aanvankelijk op de wierde geconcentreerd.

Na 1850 groeide het dorp geleidelijk aan de oostzijde. De ontsluiting via de spoorweg Groningen-Roodeschool in 1893 betekende een impuls. Richting station kwam r

Eenrum is een wierdedorp dat waarschijnlijk al is ontstaan voor het begin van de jaartelling. De oorspronkelijke radiale structuur van de wierde is later, mogelijk na een stormvloed, veranderd in een rechthoekige. De ringweg, de ossenweg is met de Oudestraat en Hoofdstraat nog goed te ervaren. Vanaf de ringweg liggen de verbindingen met de omgeving nog wel in een radiaal patroon: Molenstraat, Oude Oosterweg, Handerweg, Hereweg-Mensingeweersterweg en Raadhuisstraat-Aagtsweg. Aan deze uitvalswegen lagen de borgen. De boerderijen Herathemaheerd en Oosterhuizen, beide ten noorden van het dorp, her

Mensingeweer is oorspronkelijk een klein wierdedorp, ontstaan in de middeleeuwen. Dit is nog enigszins te ervaren aan de wierde waar de kerk op staat. Na de middeleeuwen heeft het dorp zich aan weerszijden van het Mensingeweerster Loopdiep tot vaartdorp en later langs de oost-west lopende weg van Winsum naar Zoutkamp tot wegdorp ontwikkeld. De weg is een onrustig element in het verder ontspannen dorp.

De kerk uit de 13^e eeuw is in de 19^de eeuw sterk gewijzigd. De zaalkerk met rechtgesloten koor kreeg een nieuw uiterlijk door een in 1842 aangebrachte pleisterlaag. De tor

Nadat omstreeks 1300 in het noorden een dijk was aangelegd, later de Oude Dijk genoemd, konden zich hier pioniers vestigen en ontstond het streekdorp Pieterburen. De bewoners van het dorp komen in 1371 in bronnen voor als: ‘Parochiani Sancti Petri in nova terra’, parochianen van Sint-Petrus in het nieuwe land. Er moet vóór de huidige 15de-eeuwse kerk al een voorgangster hebben gestaan. Het leven achter de kwetsbare dijk was onzeker; toch was de vruchtbare grond een basis voor welvaart, vooral voor de grootgrondbezitters.

Een van deze geslachten stichtte het Huis ten Dijke, ook wel Dijk

Rasquert is een wierdedorp met een radiale structuur dat in de middeleeuwen op een oeverwal bij de Hunze is ontstaan. De naam wordt verklaard als rietwierde. Om de wierde loopt het Andelstermaar dat bij de Zwijntil uitkomt op het Rasquerdermaar. Rasquert heeft nooit een kerk gehad, de inwoners kerkten in het nabijgelegen Bafo. Wel stond er een borg die in de 15^e eeuw Aylkemaheerd heette. Later werd de borg Mathenesse genoemd, omdat in 1602 de Hollandse edelman Willem van Mathenesse het gebouw kocht. De borg is in 1729 gesloopt. Mogelijk is het huis Meijma een tweede borg geweest; de

Saaxumhuizen is een komdorp dat in de middeleeuwen aan een driesprong van wegen, de Dikemaweg/Saaxumhuizerweg en de Nienhuisweg, is ontstaan. Daarbij lagen ook twee huiswierden. Ze zijn later opgenomen in de vroege zeedijk. Ten zuidoosten loopt ruim om het dorp de Saaxumertocht richting Kanaal Bafo-Mensingeweer en ten westen ligt de Oude Tocht vrij ver in het land. De meeste huizen staan aan de Dorpsstraat, het doodlopende verlengde van de Nienhuisweg.

De kerk staat op een hoog en door een gracht omgeven kerkhof aan de kant van de driesprong tegenover de overige bebouwing van het dorp. Een b

Tinallinge is een wierdedorp dat al enkele eeuwen voor het begin van de jaartelling is ontstaan. De wierde heeft een rechthoekige structuur en ook de erven volgen een blokverkaveling. De grotendeels onbebouwd gebleven wierde is deels afgegraven; de ossenweg is nog te beleven. Naar het zuidwesten loopt het Tinallingermaar, dat tot het eind van de 19^de eeuw een belangrijk vaarwater zou zijn geweest. Aan de noordwestzijde van de wierde heeft de borg Ter Weer gestaan, die in de 17^e eeuw in bezit is geweest van de families Tjarda van Starkenborgh en Gruys en die kort na 1719 i

Warffum is een wierdedorp met een rechthoekige structuur, in de vroege middeleeuwen ontstaan op een kwelderwal. Het komt in het begin van de 9^de eeuw in de bronnen voor als Werfhem: woonplaats op de werf, de wierde. De wierde was ingedeeld met rechthoekige erven waarop langs de randen boerenhoeven stonden met wegen en paden ertussen. Na de aanleg van de dijk aan het eind van de 12^e eeuw, hier Oudendijk genaamd, zijn veel boerenbedrijven naar het omliggende land verplaatst en konden de opengevallen ruime erven worden gesplitst voor woningbouw.

De zeedijk bood met daarvoo

Wehe en Den Hoorn, hoewel dorpen van uiteenlopende ouderdom en verschillend karakter, zijn in 1963 tot tweelingdorp samengevoegd. Wehe is in de middeleeuwen ontstaan op een finke wierde met een rechthoekige structuur. Den Hoorn is een vaart- en streekdorp, na de middeleeuwen gegroeid langs de Hoornse Vaart en de Mernaweg. Ten noordwesten van Wehe lag de borg Huis te Wehe, ook wel Borgweer of naar het daar residerende geslacht Starkenborgh genoemd. De borg werd omstreeks 1650 gebouwd en is in 1823 afgebroken. De borgstee is nog te herkennen aan een deel van de oprijlaan en de grachten, omringd

Westernieland is een streekdorp uit de late middeleeuwen. Het ontstond nadat omstreeks 1300 de dijk om het noorden van het Marneland werd gelegd; de buurschap Kaakhorn bestaande uit arbeidershuisjes, ligt op deze oude dijk. Het dorp heette Mariaburen. Tijdens de kerstvloed van 1717 werd het dorp vrijwel helemaal weggevaagd, maar de kerk hield stand. Het dorp werd ten oosten van de kerk geleidelijk herbouwd en ging voortaan uitsluitend verder onder de naam Westernieland. De bevolking leefde voornamelijk als boer of landarbeider; er waren ook inwoners die de kost verdienden als visser en zelfs r